Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΙΝΕΥΙ

12 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 627μ.Χ.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η αιώνια διαμάχη μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών βρίσκεται ακόμη μια φορά σε κορύφωση. Το έτος 610 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ηράκλειος ανέτρεψε τον τύραννο Φωκά και ανέλαβε την εξουσία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που πολύ λίγο θύμιζε το πανίσχυρο κράτος του πρόσφατου παρελθόντος. Ο στρατός ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος, τα κρατικά ταμεία άδεια και η άλλοτε αποτελεσματική διπλωματία είχε αποτύχει παταγωδώς. Οι δύο κυριότεροι εχθροί του Βυζαντίου, Άβαροι και Πέρσες, είχαν συμμαχήσει εναντίον του και απειλούσαν την ίδια την ύπαρξη της Ελληνίζουσας Αυτοκρατορίας. Οι Άβαροι, ένας λαός Μογγολικής προέλευσης, μαζί με τους Σλάβους συμμάχους τους, καταδυνάστευαν τη χερσόνησο του Αίμου και οι Πέρσες προήλαυναν στην Ανατολή.

Το 611 οι Πέρσες επιτέθηκαν στη Συρία και κατέλαβαν την

Αντιόχεια, ενώ το 613 ήταν η σειρά της Δαμασκού. Το 614 έπεσε η Ιερουσαλήμ με τον Τίμιο Σταυρό να αποτελεί πολύτιμο λάφυρο του Πέρση βασιλιά Χοσρόη και τους χριστιανούς κατοίκους της πόλης είτε να σφαγιάζονται είτε να πωλούνται ως σκλάβοι στη μακρινή ανατολή. Σειρά είχε η Μικρά Ασία όπου οι Πέρσες έφτασαν και κατέλαβαν τη Χαλκηδόνα το 616! Οι Άβαροι ενθαρρυμένοι από τις νίκες των συμμάχων τους πλησίασαν το 619 τη Θεσσαλονίκη απειλώντας ακόμα και τη Κωνσταντ

ινούπολη, ερημόνωντας στη κυριολεξία όλη την ύπαιθρο στο διάβα τους!

Ο Αυτοκράτορας απογοητευμένος από την κατάσταση σκεφτόταν να μεταφέρει τη πρωτεύουσα τους κράτους στη βόρεια Αφρική, από όπου καταγόταν η οικογένεια του, αλλά ο δυναμικός πατριάρχης Σέργιος τον απέτρεψε, δίνοντας του σε μορφή δανείου όλο τον πλούτο της εκκλησίας για να αναδιοργανώσει το στρατό και γενικά τη κρατική δομή.

Η πρώτη ενέργεια του Ηράκλειου ήταν να συνάψει ειρήνη με τους Αβάρους καταλάβοντας το απίστευτο ποσό των 150,000 χρυσών νομισμάτων το χρόνο. Παράλληλα ενίσχυσε και τους εχθρούς των Αβάρων, τους Κροάτες και τους Σέρβους, ώστε να μη κινούνται αυτοί ανενόχλητοι στη χερσόνησο του Αίμου. Η Βυζαντινή διπλωματία και Υψηλή Στρατηγική άρχισαν να λειτουργούν και πάλι όπως παλιά!

Σχεδόν ταυτόχρονα ο Αυτοκράτορας οργάνωσε το

σύστημα των Θεμάτων στη Μικρά Ασία. Παραχωρήθηκαν κτήματα σε στρατιωτικές οικογένειες με αντάλλαγμα την υπηρεσία τους στον εθνικό, πλέον, στρατό της Αυτοκρατορίας. Με αυτό το σύστημα συγκεντρώθηκε στράτευμα 120,000 αντρών που στηρίχθηκε για πρώτη φορά στο ιππικό (κατάφρακτους και τοξότες), καθώς οι Πέρσες πολεμούσαν στις πεδιάδες της ανατολής κυρίως ως έφιπποι πολεμιστές και είχαν μεγάλο πλεονέκτημα. Το Πάσχα του 622 ο Ηράκλειος έφτασε στη Καισάρεια και ύστερα από σκληρή εκπαίδευση, ξεκίνησε επικεφαλής του στρατού για τη "μυθική" επέλαση του ανατολικά!

Η ΜΑΧΗ

Δυστυχώς δεν έχουν σωθεί λεπτομέρειες της μάχης οπότε θα ασχοληθούμε με τα γεγονότα που οδήγησαν στη μάχη της Νινευή αλλά και σε όσα ακολούθησαν. Ο Ηράκλειος προήλασε προς την Αρμενία που βρισκόταν πλέον υπό τον έλεγχο των

Περσών. Μετά από παραπλανητικές κινήσεις κατάφερε και ξεγέλασε τον στρατηγό Σαρβαραζά έξω από τη στρατηγική πόλη Σάταλα το 623 και κατέλαβε την πόλη. Ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών εδώ και πολλά χρόνια και εξύψωσε το ηθικό των στρατιωτών!

Και ενώ ο Χοσρόης περίμενε τη μεταστροφή του Ηρακλείου προς τα πίσω για να ανακαταλάβει όλα τα εδάφη της Μικράς Ασίας που βρίσκοταν ακόμη στα χέρια των Περσών, ο Αυτοκράτορας επέλεξε να προελάσει κατά της Μεσοποταμίας αφήνοντας τα νώτα του εκτεθημένα σε ανταρτοπόλεμο. Μια κίνηση απαράμιλλης τόλμης και αποφασιστικότητας! Ήξερε πως έχει πλέον τη πρωτοβουλία κινήσεων και δεν ήθελε με τίποτα να τη χάσει. Ήθελε να είναι αυτός που θα έχει τον πρώτο λόγο στη σύγκρουσ

η.

Η διπλωματία όμως των Περσών απέδωσε ακόμη μία φορά. Οι Άβαροι με στρατό 150 χιλιάδων αντρών και δεκάδες πολιορκητικές μηχανές α

πό την Ευρώπη και οι Πέρσες με στρατό 30 χιλιάδων από τη Χαλκηδόνα στήνουν μια απειλητική πολιορκία στη Βασιλεύουσα! Η συννενόηση τους είναι ένας άθλος της στρατηγικής και αναγκάζουν τον Ηράκλειο να διασπάσει τον στρατό του για να σώσει τη Κωνσταντινούπολη. Στέλνει τον αδερφό του Θεόδωρο με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού να σώσει τη πόλη και να νικήσει και το στρατό των Περσών στη Μικρά Ασία υπό τον στρατηγό Σαήν. Έστειλε άλλους 12 χιλιάδες άντρες απευθείας στη Κωνσταντινούπολη για την άμυνα της πόλης ώσπου να φτάσει ο Θεόδωρος.

Την άμυνα της πόλης είχαν αναλάβει ο μάγιστρος Βώνος και ο πατριάρχης Σέργιος. Ενώ όλα πήγαιναν καλά για τους αμυνομένους, την 6η Αυγούστου οι Άβαροι κατέλαβαν τη Παναγία των Βλαχερνών και οχυρώθηκαν μέσα σε αυτή! Την επομένη οι πολιορκητές είχαν σχεδιάσει συνδυασμένη επίθεση αλλά ο Βώνος έμαθε τα σχέδια

τους και τους παραπλάνησε. Έβαλε τους άντρες του να στείλουν σήματα και οδήγησε τον στόλο των Αβάρων σε μια επίθεση στο Κεράτιο κόλπο χωρίς νόημα με αποτέλεσμα σε ένα πρωινό να χαθεί όλη η ναυτική δύναμη των επιτιθεμένων!! Η πολιορκία δεν είχε πλέον κανένα νόημα καθώς ο ανεφοδιασμός των πολιορκημένων σε εφόδια και άντρες θα ήταν ανεμπόδιστη.

Ο Χαγάνος των Αβάρων εκτέλεσε τους υπεύθυνους της ήττας και έλυσε τη πολιορκία. Ο στρατός του Θεόδωρου είχε φτάσει έξω από την Πόλη και κυνήγησε τους Άβαρους μέχρι και τον Δούναβη, εκμηδενίζ0ντας τη δύναμη τους. Δεν θα αποτελέσουν ποτέ ξανά κίνδυνο για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία!

Για τη σωτηρία της Πόλης ο Πατριάρχης Σέργιος συνέθεσε τον Ακάθιστο Ύμνο που εψάλλει πρώτη φορά εκείνη την εποχή στη Παναγία των Βλαχερνών!

Στο μέτωπο της Ανατολής, ο αυτοκράτορας έχοντας τη προσωρινή συμμαχία 40 χιλιάδων Τούρκων προήλασε βαθειά στη Μεσοποταμία απειλώντας την ίδια τη πρωτεύουσα Κτησιφώντα. Οι τουρκοι φοβόμενοι τον χειμώνα αποχώρησαν αλλά αυτό δεν πτόησε καθόλου τον Ηράκλειο. Αντίπαλος του αυτή τη φορά ήταν ο στρατηγός Ραζάτης που προσπαθούσε με απέλπιδες προσπάθειες να κρατήσει τον βυζαντινό στρατό μακριά από τη καρδιά της Περσικής αυτοκρατορίας. Οι Βυζαντινοί πέρασαν τον ποταμό Ζάβαρο εκεί που ενώνεται με τον Τίγρη και ήταν έτοιμοι για τη τελική προέλαση. Ο Ραζάτης αποφάσισε να δώσει τότε την αποφασιστική μάχη κοντά στην αρχαία πρωτέυουσα των Ασσυρίων Νινευί, «ου μακράν, και ίσως επ' αυτού του πεδίου των Γαυγαμήλων, όπου ο μέγας Αλέξανδρος ενίκησε τον δεύτερον εκ παρατάξεως τον τελευταίον του πρώτου περσικού κράτους βασιλέα», όπως μαρτυρεί και στην ιστορία τους ο Παπαρρηγόπουλος, την 12η Δεκεμβρίου

627.

Λεπτομέρειες της μάχης δεν έχουν σωθεί. Είναι γνωστό πως οι Πέρσες επιτέθηκαν πρώτοι πιθανόν με βολές ιπποτοξοτών και μετά με επίθεση του βαρέως ιππικού τους. Μαρτυρίες για τη προσωπική ανδρεία του Ηρακλείου, επάνω στο άλογο του τον Δόρκωνα, ενώ είναι υπερβολικές και έγιναν με σκοπό να παρομοιάσουν τον αυτοκράτορα με τον Μέγα Αλέξανδρο, δεν θα πρέπει να καταδικάζονται καθώς είναι γνωστό πως ο Ηράκλειος πολεμούσε

μαζί με τους στρατιώτες του! Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν μία κατά κράτος επικράτηση του Βυζαντινού στρατού και η κατάληψη της πρωτεύουσας των Περσών Κτησιφών.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ο Ηράκλειος ήθελε να συλλάβει τον Χοσρόη με σκοπό να τερματίσει τον πόλεμο άνευ όρων υπέρ του Βυζαντίου. Ο Πέρσης βασιλιάς παρά το γεγονός ότι διέθετε προσωπικό στρατό 40 χιλιάδων αντρων, απέφευγε τη σύγκρουση με τον αυτοκράτορα σε μια πρωτοφανή κίνηση αναποφασιστικότητας ίσως και δειλίας! Τελικά ο πρωτότοκος γιος του Πέρση, Σιρόης ανέτρεψε και δολοφόνησε τον πατέρα του. Πρότεινε

ειρήνη στον Ηράκλειο με ταπεινωτικούς όρους για τους Πέρσες που ο Αυτοκράτορας δέχθηκε. Παρέδωσε τον Τίμιο Σταυρό και παραιτήθηκε από όλες τις κτήσεις που είχε κατά των Βυζαντινών. Οι Πέρσες μετά από λίγα χρόνια ηττήθηκαν κατά κράτος από τους Άραβες και δεν ξαναενόχλησαν το Βυζάντιο ενώ και η Αυτοκρατορία αποδυναμωνένη από τον σκληρό πόλεμο εναντίων των Περσών έχασε πολλά εδάφη από τη νέα εξ'ανατολών απειλή. Οι άραβες σε λίγα χρόνια θα απειλούσαν και την ίδια τη Κωνσταντινούπολη, αναγκάζοντας την ελληνική πλέον, χάρη στον ευρύ εξελληνισμό του Ηρακλείου, αυτοκρατορία σε έναν ακόμη τιτάνιο αγώνα για την επιβίωση της!

Στον Ηράκλειο δώθηκε ο τίτλος του Μεγαλέξανδρου του Βυζαντίου, ένας τιμητικός τίτλος που χωρίς αμφιβολία του αξίζει. Μαζί με τον Ιουστινιανό, τον Βασίλειο Β΄ και τον Αλέξιο Κομνηνό, θεωρείται από τους σημαντικότερο

υς αυτοκράτορες της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας!

ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΛΕΔΙΟΥ 1014μ.Χ.

Μετά την επικράτηση του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή το 971μ.Χ. οι Βούλγαροι ανασυντάχθηκαν και υπό τον ιδιοφυή τσάροΣαμουήλ εξαπέλυσαν μία υπέρ πάντων εκστρατεία εναντίων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για τον έλεγχο της χερσονήσου του Αίμου. Πολιόρκησαν ανεπιτυχώς τη Θεσσαλονίκη, ενώ οι δηώσεις και καταστροφές που προξένησαν στον ελλαδικό χώρο ήταν ανυπολόγιστες αφού έφτασαν μέχρι και τη Πελοπόννησο. Ειδικά ειδεχθής ήταν η τύχη των κατοίκων της Λάρισας. Όσοι δε σφαγιάστηκαν στους δρόμους της πόλης, πουλήθηκαν ως σκλάβοι μετατρέποντας τη πρωτεύουσα της Θεσσαλίας σε ένα έρημο τοπίο. Ο Σαμουήλ είχε ως έδρα του τη πόλη Αχρίδα και η περιοχή γύρω από τις Πρέσπες αποτελούσε την έδρα και το ορμητήριο των Βουλγάρων.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Σαμουήλ ήταν ο αντίπαλος του, ο Βασίλειος ο Β΄ της Μακεδονικής δυναστείας. Ένας αυτοκράτορας στρατιώτης, πιστός στο καθήκον του, ένας άνδρας που προτιμούσε τη σκηνή της εκστρατείας του παρά τις ανέσεις του παλατιού του. Άξιος συνεχιστής του Νικηφόρου Φωκά και του Ιωάννη Τσιμισκή, ο Βασίλειος πολεμούσε ακούραστα σε Ανατολή και Δύση, πότε τους Άραβες πότε τους Βούλγαρους. Αυτό όμως ήταν και το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα καθώς δε μπορούσε να συγκεντρώσει τις απαραίτητες δυνάμεις σε κάθε μέτωπο για να δώσει ένα οριστικό τέλος σε μία από τις δύο συγκρούσεις. Μετά τη καταστροφή της Λάρισας αποφάσισε να τερματίσει την 20ετή σύγκρουση του με τον Σαμουήλ επιστρατεύοντας όλες του τις δυνάμεις εναντίον του Τσάρου, επιζητώντας την οριστική επικράτηση του Βυζαντινού στρατού!

Η ΜΑΧΗ

Ο Βασίλειος μετέφερε το στρατηγείο του στις Σέρρες, κοντά στον Σαμουήλ σε μια πρωτοφανή επίδειξη δύναμης και αποφασιστικότητας. Ήθελε να δείξει στον αντίπαλο του πως αυτή τη φορά δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής και η επόμενη μάχη θα είναι και η αποφασιστική του μακρόχρονου πολέμου! Ήθελε όμως να εκμηδενίσει και το μεγάλο πλεονέκτημα του βουλγαρικού στρατού που ήταν η ευκινησία και η απίστευτη ικανότητα των στρατηγών του να στήνουν ενέδρες. Είναι χαρακτηριστικό πως όλες σχεδόν οι βουλγαρικές νίκες έναντι των βυζαντινών επετεύχθησαν με τη μέθοδο της ενέδρας και σχεδόν καμία σε μάχη εκ παρατάξεως. Με τη τοποθέτηση του στρατοπέδου του ο Βασίλειος τόσο μπροστά στο (χαώδες) μέτωπο, απόφευγε τις μεγάλες πορείες του στρατού που ήταν δυνατό να οδηγήσουν σε παγίδες του Σαμουήλ.

Το σχέδιο του Βασιλείου ήταν απλό. Προέλαση μέσα από τα στενά της περιοχής Κλειδί (σημ. Ρούπελ) και εισβολή στην ενδοχώρα των Βουλγάρων με άμεση κατάληψη της Αχρίδας και συντριβή του στρατού του Σαμουήλ. Προήλασε σε απόσταση μόλις δύο ωρών από τα στενά και στρατοπέδευσε. Η συνήθης τάξη πορείας του στρατού του ήταν δύο ίλες, μία κατάφρακτων και μία μονόζωνων, να προηγούνται των πεζών και μετά να ακολουθεί ο υπόλοιπος στρατός. Καθώς οι Βούλγαροι είχαν κλείσει τα στενά με πέτρες και ξύλα ο αυτοκράτορας άλλαξε τη διάταξη προέλασης και τοποθέτησε τους πεζούς μπροστά καθώς τα εμπόδια θα ανέκοπταν τον καλπασμό των αλόγων καθιστώντας το μεγάλο πλεονέκτημα τους άχρηστο.

Ο Σαμουήλ ακολουθώντας τη πάγια τακτική του, προσπάθησε να παραπλανήσει τον αντίπαλο του στέλνοντας τον έμπιστο στρατηγό του Δαβίδ Νεστορίτση να επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη αναγκάζοντας τον Βασίλειο να διασπάσει τον στρατό του. Ο αυτοκράτορας όμως δεν έπεσε στην παγίδα του αντιπάλου του και παρέμεινε με όλο τον στρατό του στο Κλειδί προσηλωμένος στον στόχο του. Τη πρωτεύουσα της Μακεδονίας υπερασπιζόταν ο στρατηγός Θεοφύλακτος Βοτανειάτης με τον γιο του Μιχαήλ. Στη μάχη που ακολούθησε ο Νεστορίτσης ηττήθηκε κατά κράτος και ο Βοτανειάτης αφού πήρε πολλούς αιχμαλώτους και λάφυρα, βάδισε προς τον αυτοκράτορα να τον συνδράμει στην αποφασιστική μάχη.

Η στιγμή που περίμενε ο Βασίλειος έφτασε καθώς διέταξε τη προέλαση του στρατού του προς το στενό πέρασμα. Οι άνδρες είχαν κοιμηθεί με όλο τον φορώντας τις πανοπλίες και φέροντας τον οπλισμό τους και ήταν έτοιμοι για τη μάχη που σίγουρα θα ξεκινούσε με τη μορφή ενέδρας από τη πλευρά τωνΒουλγάρων σε κάποιο σημείο των στενών. Έτσι και έγινε! Μόλις οι Βυζαντινοί μπήκαν μέσα στα ξύλινα και πέτρινα εμπόδια του δρόμου, οι Βούλγαροι εμφανίστηκαν από τις γύρω κορυφές εκσφενδονίζοντας καταπάνω τους βέλη και πέτρες ενώ το πεζικό του Σαμουήλ πάσχιζε να συγκρατήσει την ορμή των στρατιωτών του αυτοκράτορα. Και το κατάφεραν δύο φορές αναγκάζοντας τον Βασίλειο να υποχωρήσει και να αναθεωρήσει το πλάνο της επίθεσης του. Οι απώλειες ήταν σημαντικές και για τις δύο παρατάξεις αλλά αυτό ευνοούσε τον Σαμουήλ που βρισκόταν σε θέση αμυνομένου.

Το ίδιο βράδυ ο ενεργητικός Βυζαντινός Αυτοκράτορας εκπόνησε ένα τολμηρό σχέδιο. Παρεχώρησε στον στρατηγό του θέματος της Μακεδονίας Νικηφόρο Ξιφία τρεις τούρμες (συντάγματα) και τον διέταξε να καταλάβει το όρος Βαλαθίστα που βρίσκεται νότια του Κλειδίου. Μεγάλο το ρίσκο που ανέλαβε ο Βασίλειος καθώς αυτός ήταν ο τρόπος πολέμου των Βουλγάρων αλλά αν πετύχαινε θα περικύκλωνε τους αντιπάλους του κλονίζοντας ανεπανόρθωτα το ηθικό τους. Η εντολή που είχε ο στρατηγός ήταν μόλις καταλάβει τοόρος να δώσει σύνθημα που ήταν τρία σαλπίσματα.

Ο Ξιφίας κινούμε

νος στο σκοτάδι και με απόλυτη σιγή κατόρθωσε και έφερε εις πέρας τη δύσκολη αποστολή του. Με το ξημέρωμα βρισκόταν στα μετόπισθεν της Βουλγαρικής παράταξης και το μεσημέρι έδωσε το σήμα στον Βασίλειο για επίθεση! Η προέλαση του αυτοκρατορικού σώματος με μπροστάρη τον ίδιοτον Βασίλειο ήταν ακαταμάχητη. Οι στρατιώτες γεμάτοι αυτοπεποίθηση επιτέθηκαν με απαράμιλλο ηρωισμό ενώ οι Βούλγαροι βρισκόταν σε σύγχυση που κατέληξε σε πανικό. Μόνο η φρουρά του Τσάρου παρέμεινε για λίγο στις θέσεις της να πολεμήσει αλλά και ο ίδιος ο Σαμουήλ με τον γιο του και τη προσωπική φρουρά τράπηκαν σε φυγή προς το Πρίλαπο (σημ. Πρίλεπε).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ο απολογισμός της μάχης ήταν ένας θρίαμβος για τον Βασίλειο. Ενώ έχασε χίλιους στρατιώτες και είχε και χίλιους πεντακόσιους τραυματίες, περισσότερους από κάθε άλλη μάχη, ο στρατός του Σαμουήλ ουσιαστικά αφανίστηκε! Από τους 30.000 άντρες μόλις χίλιοι επέστρεψαν στην Αχρίδα και μόλις δώδεκα από τη προσωπική του φρουρά. Δεκαπέντε χιλιάδες βούλγαροι αιχμαλωτίστηκαν από τον βυζαντινό στρατό των οποίων η μοίρα ήταν πολύ σκληρή. Οι περισσότεροι στρατηγοί πρότειναν στον Βασίλειο να θανατωθούν όλοι ενώ ορισμένοι αντιπρότειναν να πουληθούν ως σκλάβοι στην ανατολή. Ο αυτοκράτορας όμως είχε μια πολύ πιο σκληρή απάντηση στον αιώνιο αντίπαλο του

Σαμουήλ. Διέταξε τον χωρισμό των αιχμαλώτων σε εκατοντάδες και τη τύφλωση των πρώτων 99, ενώ ο εκατοστός θα τυφλωνόταν μόνο από το ένα μάτι για να οδηγήσει τους υπόλοιπους στον Σαμουήλ! Μία πολύ σκληρή απόφαση που έχει επικριθεί έντονα από τους ιστορικούς μελετητές. Τα αποτελέσματά της όμως αντάμειψαν τον Βασίλειο. Ο Σαμουήλ μόλις είδε την άθλια κατάσταση των στρατιωτών του έπαθε κατάθλιψη και μέσα σε δύο μέρες πέθανε από τη στεναχώρια του!

Οι διάδοχοι του Σαμουήλ δεν ήταν ικανοί να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της καταστροφικής ήττας και προτίμησαν να πολεμήσουν μεταξύ τους για τη διαδοχή παρά με τον Βασίλειο. Πολλές πόλεις υποτάχθηκαν, άλλες αμέσως , άλλες με σύντομη πολιορκία. Κάποιες ενέδρες των βουλγάρων στοίχισαν στο Βυζάντιο ορισμένες μικρής σημασίας ήττες, αλλά η κατάσταση ήταν πλέον μη αντιστρέψιμη! Τόσο η νίκη στο Κλειδί όσο και ο θάνατος του Σαμουήλ ήταν η χαριστική βολή στο βουλγαρικό κράτος που ποτέ ξανά δεν απείλησε σοβαρά τη Κωνσταντινούπολη.

Ο τελευταίος πολέμιος του Βασιλείου, στρατηγός Ιβατζής, πιάστηκε αιχμάλωτος από τον θαρραλέο βυζαντινό στρατηγό Ευστάθιο Δαφνομήλη ο οποίος τον ξεγέλασε πως αποστάτησε από τον αυτοκράτορα και μόλις τον πλησίασε του επιτέθηκε και τον τύφλωσε. Ο Δαφνομήλης βγήκε από τον πύργο με τον Ιβατζή στους ώμους και απείλησε του βούλγαρους πως άμα τον εμποδίσουν θα έρθει προς τη σωτηρία ή εκδίκηση του ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Τέτοιος ήταν ο τρόμος που ενέπνεε πλέον το όνομα του Βασιλείου στους βούλγαρος που αρκούσε μια απλή αναφορά του για να παραδίνονται χωρίς μάχη.

Έτσι ολοκληρώθηκε το κολοσσιαίο πολεμικό έργο του Βασιλείου, της υποταγής των Βουλγάρων. Στην λαϊκή παράδοση αλλά και στην Ιστορία έμεινε γνωστός με το προσωνύμιο Βουλγαροκτόνος!

ΣΤΗ ΓΗ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ

9-10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η στρατιωτική και οικονομική καταστροφή του πολέμου του 1897 είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια τόσο στη πολιτική ζωή όσο και στη καθημερινότητα των Ελλήνων. Οι ειδεχθής όροι της συνθήκης ειρήνης μετά τον ¨Ατυχή Πόλεμο¨ ήταν δυσβάσταχτοι για την εύθραστη ελληνική οικονομία και απειλούσε την ίδια την ύπαρξη του ελληνικού κράτους.

Οι συνθήκες ωστόσο έχουν το 1912 έχουν αλλάξει σημαντικά. Η Ρωσία προωθεί τον πανσλαβισμό και δημιούργησε μια συμμαχία μεταξύ της Βουλγαρίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου με σκοπό να εκδιώξουν την παραπέουσα Οθωμανική αυτοκρατορία από τα βαλκάνια και έτσι να περιέλθει στην κυριαρχία της ο Βόσπορος και ο Ελλήσποντος. Ο οξυδερκής Βενιζέλος κατάλαβε την ευνοϊκή συγκυρία (παρά την γερμανική υποστήριξη προς τους Τούρκους) και χρησιμοποιώντας την παλαιότερη συμμαχία με τη Σερβία, κατάφερε και ενέταξε την Ελλάδα ανάμεσα στου συμμάχους. Η ευκαιρία για την απελευθέρωση της Μακεδονίας φάνταζε μοναδική. Η Μακεδονία όμως βρισκόταν στο στόχαστρο και της Βουλγαρίας που διέθετε μεγαλύτερο στρατό από την Ελλάδα και ήθελε να εκμεταλλευτεί την παρουσία σλαβόφωνων μειονοτήτων στη περιοχή. Οι Βούλγαροι όμως δέχτηκαν την Ελλάδα στη συμμαχία τόσο γιατί χρειαζόταν ένα μέτωπο στα νότια, στα μετόπισθεν του Οθωμανικού στρατού, αλλά πολύ περισσότερο το Ελληνικό Ναυτικό. Τα ελληνικά πολεμικά πλοία κατάφεραν με την επικράτηση τους στο Αιγαίο να αποτρέψουν τη μεταφορά ενισχύσεων, για λογαριασμό των Τούρκων, με στρατεύματα από την Ασία που θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισχύ πυρός των συμμάχων.

Στις 17 Σεπτεμβρίου ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ διέταξε επιστράτευση και πολλοί Έλληνες προσήλθαν με ενθουσιασμό ως εθελοντές για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Είναι χαρακτηριστικό πως στο στρατό εντάχθηκαν ως εθελοντές 3.5000 Κρήτες, 1.500 Κύπριοι, πολλοί Αιγυπτιώτες, μετανάστες από την Αμερική, καθώς και 2.200 ευρωπαίοι υπό τον φιλέλληνα Ιταλό στρατηγό Ριτσιότι Γαριβάλδι.

Ο ελληνικός στρατός 100.000 αντρών συγκεντρώθηκε στα σύνορα με τη Θεσσαλία και αποτελείτο από 63 τάγματα πεζικού, 32 πυροβολαρχίες και 8 ίλες ιππικού. Αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος τοποθετήθηκε ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος, με ένα λαμπρό επιτελείο στρατιωτικών ακολούθων (Δαγκλής, Παρασκευόπουλος, Μεταξάς).

Στις 5 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός διαβαίνει τη μεθόριο καταλαμβάνοντας με ευκολία τα συνοριακά φυλάκια των Τούρκων και προωθείται με ταχύτητα στη Θεσσαλία. Η πεδιάδα κατέστησε τη προέλαση του στρατού ταχύτατη καθώς όλες οι Τουρκικές μονάδες συμπτήχθηκαν βορειοδυτικά στη τοποθεσία Σαραντάπορο, μεταξύ Ελλασονας και Σερβίων, στο δρόμο που ενώνει τη Λάρισα με τη Κοζάνη. Προς τα εκεί κατευθύνθηκε ο ελληνικός στρατός επιζητώντας μια μεγάλη αποφασιστική νίκη που θα άνοιγε τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη!

Η ΜΑΧΗ

Ο Τουρκικός στρατός αριθμούσε 35.000 άντρες χωρισμένους σε 43 τάγματα, 35 πυροβολαρχίες και 12 ίλες ιππικού. Επικεφαλής είχε τοποθετηθεί ο Αλβανικής καταγωγής Ταξίν Πασάς. Η τοποθεσία δεν ήταν τυχαία αλλά αποτέλεσμα μελέτης της περιοχής του γερμανού στρατηγού Φον Γκολτς που δήλωνε πως τα στενά θα γινόταν ο τάφος του ελληνικού στρατού. Τα στενά ανάμεσα στα Πιέρια όρη και στα Καμβούνια όρη και είναι μια ανηφορική, επίπεδη και αδενδρή στενή κοιλάδα με ευνοϊκή οπτική επαφή του αμυνόμενου πυροβολικού έναντι οποιασδήποτε επίθεσης. Η αριθμιτική υπεροχή των Ελλήνων δεν έδινε κανένα τακτικό πλεονέκτημα εντός των στενών.

Ο Ταξίν Πασάς παρέταξε τις δυνάμεις του, όπως ήταν φυσικό, σε σταθερή άμυνα άρνησης κάθε προσπάθειας προσπάθειας προώθησης του ελληνικού στρατού. Άφησε δέκα τάγματα ως εφεδρεία και παρέταξε ένα τάγμα στο βορειότερο σημείο της τοποθεσίας στο Λιβάδι.

Οι Έλληνες επιτελείς σκέφτηκαν ένα απλό αλλά ιδιοφϋές σχέδιο. Κάθε μετωπική επίθεση θα ήταν αυτοκτονία, οπότε σχεδίασαν μια ¨χαλαρή¨ προέλαση στο κέντρο από τρεις μεραρχίες πεζικού υπό τη προστασία του ελληνικού πυροβολικού και τη διπλή υπερκέραση της οχυρής θέσης των Τούρκων αξιοπιώντας έτσι με διαφορετικό τρόπο την αριθμιτική υπεροχή που διέθεταν. Από τα αριστερά των Ελλήνων η τέταρτη μεραρχία (Μοσχόπουλος), το απόσπασμα Ευζώνων του Γεννάδη και η ταξιαρχία ιππικού του Σούτσου, έλαβαν εντολή να κινηθούν προς τους Λαζαράδες, ενώ από τα δεξιά ένα απόσπασμα Ευζώνων και η έκτη μεραρχία (Μηλιώτης) θα έκαναν τον δικό τους ελιγμό. Το σχέδιο ήταν καλό αλλά απαιτούσε συγχρονισμό της επίθεσης του κέντρου με τις δυνάμεις υπερκερασμού καθώς και με το πυροβολικό. Αυτός ο συγχρονισμός δεν επετευχθει ποτέ με αποτέλεσμα να κινδυνεύσουν οι τρεις μεραρχίες του κέντρου με αφανισμό αλλά και να καταφέρει να διαφύγει ο τουρκικός στρατός.

Στις επτά το πρωί της 9ης Οκτωβρίου ξεκίνησε η προέλαση των κεντρικών μεραρχιών με καταιγισμό πυρών από το τουρικκό πυροβολικό. Εκεί συνέβηκε το αναπάντεχο! Το ελληνικό πυρολοβικό δεν είχε τοποθετηθεί στο σωστό σημείο και δεν μπορούσε να καλύψει τη προέλαση! Αποφασίστηκε η άμεση προώθηση του πυροβολικού ώστε να μπορέσει να βοηθήσει τη προσπάθεια του πεζικού τουλάχιστον την επόμενη μέρα...

Ενώ οι τρεις μεραρχίες πεζικού συνέχιζαν την επική προέλαση τους μέσα από πυκνά εχθρικά πυρά, δεχόμενες μεγάλη πίεση, οι δυνάμεις που εκτελούσαν τον ελιγμό από τα αριστερά και κυρίως η ταξιαρχία του ιππικού ήταν άφαντες από το πεδίο της μάχης! Η μονάδα ιππικού δεν κινήθηκε καθόλου με πρωτοβουλία του γηραιού διοικητή Σούτσου που αντικαταστάθηκε αμέσως. Η βροχή δυσκόλευε τη προσπάθεια του πεζικού και όλα φαινόταν να πηγαίνουν στραβά στη πρώτη αυτή μάχη για τον Ελληνικό στρατό.

Εκεί όμως οι ικανοί στρατηγοί έδειξαν την αξία τους και βασιζόμενοι στην απαράμιλλη ανδρεία των στρατιωτών τους ανέτρεψαν τη κατάσταση. Ο στρατηγός Παρασκευόπουλος διέταξε την άμεση μετακίνηση του πυροβολικού εμπρός, ώστε να πλησιάσει στα 3 χιλιόμετρα από το μέτωπο όπου και άρχισε το βομβαρδισμό των τουρκικών θέσεων από τις έξι το απόγευμα! Παράλληλα ο μέραρχος Μοσχόπουλος κατάφερε να προωθήσει αρκετά τις δυνάμεις του ώστε να αποτελεί θανάσιμη απειλή για ολόκληρη την εχθρική παράταξη. Οι τρεις κεντρικές μεραρχίες έφτασαν στα χίλια μόλις μέτρα από τα χαρακώματα του εχθρού παρά τη βροχή και τα καταιγιστικά πυρά. Η νίκη πλησίαζε!

Τότε ο Οθωμανός δοικητής πανικοβλήθηκε και διέταξε υποχώρηση μέσα στη νύκτα. Λόγω του σκότους και της βροχής, η υποχώρηση δεν έγινε γρήγορα αντιληπτή από την ελληνική διοίκηση ώστε να προκληθούν πρόσθετες απώλειες για τους Τούρκους. Οι Τούρκοι μέσα στη βιασύνη τους άφησαν πίσω αρκετούς τραυματίες και όλο το πυροβολικό τους. Πέρασαν βιαστικά μέσα από τα Σέρβια εκτελώντας πρόκριτους της περιοχής και δεν στάθηκαν να καταστρέψουν ούτε τη γέφυρα του Αλιάκμονα, αφήνωντας την οδό προς Κοζάνη ανοικτή για το νικηφόρο ελληνικό στρατό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το σχέδιο της μάχης ήταν καλό αλλά λιγάκι περίπλοκο για τον ελληνικό στρατό που είχε να δώσει μάχη για αρκετά χρόνια. Παρά τις δυσκολίες πάντως ο θρίαμβος των ελληνικών όπλων ήταν τεράστιας σημασίας. Όχι μόνο εξύψωσε το ηθικό των Ελλήνων αλλά άνοιξε τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη και ουσιαστικά σε ολόκληρη τη Μακεδονία! Αυτό το ενδεχόμενο θα διπλασίαζε την Ελλάδα σε έδαφος και πληθυσμό και θα ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να βγει η χώρα από το οικονομικό αδιέξοδο. Η ταχύτατη προέλαση όντως των Ελλήνων σε συνδυασμό με την απουσία ισχυρών Οθωμανικών δυνάμεων στη περιοχή χάρισε μια έυκολη νίκη έξω από τα Γιαννιτσά και στη συνέχεια την άνευ όρων παράδοση της Τουρκικής φρουράς της πρωτεύουσας της Μακεδονίας. Οι Τούρκοι είχαν την απειλή των Βουλγάρων κοντά στη Κωνσταντινούπολη και δε μπορούσαν να αποστείλλουν ενισχύσεις στη Θεσσαλονίκη.

Αυτές οι νίκες και η εύκολη κατάληψη της Θεσσαλίας, κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας αλλά και της Θεσσαλονίκης, ανέβασαν το πρεστίζ της Ελλάδος στις μεγάλες δυνάμεις αλλά ήταν και η ουσιαστική αφορμή για τον επόμενο μεγάλο πόλεμο του Ελληνισμού, το Β΄Βαλκανικού με αντίπαλο αυτή τη φορά τη προστατευόμενη της Ρωσίας, Βουλγαρία που τόσο επιθυμούσε να κυριαρχήσει στη μεγαλούπολη του Βορρά.

Η ΠΡΩΤΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1571

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Μετά τη κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1453), ο δρόμος προς τη κατάκτηση της Ευρώπης ήταν ανοικτός για τους Οθωμανούς Τούρκους. Αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος του Ισλάμ και στους πολέμους τους εναντίον των χριστιανών είχαν την αμέριστη βοήθεια των υπόλοιπων μουσουλμάνων και κυρίως της Αιγύπτου. Η ενέργεια της επεκτατικής διάθεσης της νέας απειλής εξ ανατολών για την Ευρώπη ήταν τέτοια που δε στάθηκε μόνο στις κατακτήσεις στη χερσόνησο του Αίμου (Βαλκάνια) αλλά και στη θάλασσα! Μετά την ήττα των Ιωαννιτών ιπποτών και την υποταγή της Ρόδου (1552) οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στη Μάλτα και παρολίγο να καταφέρουν να τη κατακτήσουν. Το μεγαλύτερο πλήγμα για τους Ευρωπαίους και κυρίως για τους Ενετούς ήρθε τον Αυγουστο του 1570 με την υποταγή της Κύπρου και την απώλεια ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου!

Αυτό ήταν και το τελευταίο πλήγμα που θα μπορούσαν να ανεκτούν οι Ευρωπαίοι της Μεσογείου. Αποφάσισαν να ενώσουν τις ναυτικές δυνάμεις τους και να εξουδετερώσουν τον Οθωμανικό στόλο, συγκροτώντας τον Αντιτουρκικό Συνασπισμό (Sacra Liga Antiturca). Η Ισπανία, η Σαβοΐα, η Νάπολη, η Γένουα, η Σικελία, η Βενετία, η Μάλτα και το Παππικό κράτος δημιούργησαν μια τεράστια αρμάδα στη Μεσσήνη της Σικελίας και αναχώρησαν για την Ελλάδα.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ

Ο Οθωμανικός στόλος με τη βοήθεια του Αιγυπτιακού και του Αλγερινού κατέπλευσε στον Κορινθιακό κόλπο (τότε κόλπος της Ναυπάκτου) αποτελούμενος από 210 γαλέρες και 63 γαλιότες (μικρότερες γαλέρες). Όλα τα πλοία ήταν κωπήλατα και επέβαιναν επάνω τους 47 χιλιάδες άντρες εκ των οποίων 15 χιλιάδες βίαια στρατολογημένοι Έλληνες από την κυρίως Ελλάδα και την Ιωνία. Ναύαρχος του στόλου ήταν ο Καπουδάν πασάς Αλή.

Ο Χριστιανικός στόλος αποτελούταν από 209 γαλέρες, 70 φρεγάτες και 6 νέου τύπου γαλεάσσες τα οποία ήταν αμφικίνητα (ιστιοφόρα και κωπήλατα). Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του συμμαχικού στόλου! Επάνω στον στόλο επέβαιναν 38 χιλιάδες στρατιώτες εκ των οποίων 8 χιλιάδες Έλληνες, πολλοί εκ των οποίων ανέλαβαν χρέη κυβερνητών στα πλοία της Βενετίας. Χαρακτηριστικές μορφές που συμμετείχαν στη μάχη ήταν ο Μανούσος Θεοτοκόπουλος (αδελφός του θρυλικού Ελ Γκρέκο) καθώς και ο μεγάλος Ισπανός ποιητής Μιγκέλ ντε Θερβάντες ο οποίος μάλιστα χτυπήθηκε τρεις φορές από σφαίρες! Ηγέτης του στόλου ανέλαβε πρίγκηπας της Αυστρίας Ιωάννης.

Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν κοντά στα νησιά Εχινάδες και αμέσως ξεκίνησε η μάχη. Ο συμμαχικός στόλος παρετάχθηκε με το ναύαρχο Δον Ιωάννη να κατέχει το κέντρο, την αριστερή πτέρυγα την ανέλαβε ο Ενετός ναύαρχος Βαρβαρίγος και τη δεξιά ο Γενουάτης Ντόρια και μια ικανή εφεδρική δύναμη στα μετόπισθεν. Οι έξι γαλεάσσες παρετάχθησαν μπροστά από όλο τον στόλο προξενώντας έκπληξη με το μέγεθος αλλά και τα ιστία τους στους αντιπάλους. Οι Οθωμανοί παρέταξαν ολόκληρο τον στόλο σε μια γραμμή με τον ναύαρχο στο κέντρο, τα αλγερινά πλοία στο αριστερό άκρο και τα αιγυπτιακά στο δεξί, σε μια προφανή προσπάθεια να υπερκεράσουν τη χριστιανική παράταξη.

Οι έξι γαλεάσσες κινήθηκαν μπροστά από τον συμμαχικό στόλο και βομβάρδισαν τους Οθωμανούς καταφέρνοντας να απεμπλακούν εύκολα λόγω των ιστίων προκαλώντας σοβαρές ζημιές και εκνευρισμό στους επικεφαλείς των μουσουλμάνων. Ο κωπήλατος στόλος των Οθωμανών ξεκίνησε την υπερκέραση και από τα δύο άκρα και στην αρχή φάνηκε πως θα πετύχαινε. Στην αριστερή πτέρυγα των Χριστιανών οι Ενετοί, με πολλούς Έλληνες στα πληρώματα, επιτέθηκαν στους Αιγυπτίους και τους κατατρόπωσαν. Η μάχη ήταν σφοδρή και μάλιστα φονεύθηκαν και οι δύο ναύαρχοι. Στο κέντρο η μάχη ήταν αμφίρροπη και όταν τα πλοία άρχισαν να πλευρίζουν τα πλοία η μάχη έγινε εκ του συστάδην ως μάχη πεζικού! Οι δύο ναυαρχίδες βρέθηκαν κοντα η μία στην άλλη με το ισπανικό καράβι να υπερτερεί σε δύναμη πυρός, με αποτέλεσμα τον θάνατο του Τούρκου ναυάρχου. Αντίθετα στο δεξί άκρο τα πράγματα έγερναν προς τους Αλγερινούς και μόνο η επέμβαση της εφεδρικής δύναμης έσωσε την κατάσταση για τους Γενουάτες.

Η ήττα των Οθωμανών ήταν ολοκληρωτική! Από τα 273 πλοία σώθηκαν μόλις 40 και απώλειες υπολογίζονται σε 30 χιλιάδες άντρες. Αντίθετα οι χριστιανοί έχασαν μόλις 15 πλοία, όμως και 8 χιλιάδες άντρες κυρίως από τις εκ του συστάδην μάχες του κέντρου! Οι σύμμαχοι πήραν 15 χιλιάδες αιχμάλωτους στους οποίους υπήρχαν χίλιοι πεντακόσιοι έλληνες που υπηρετούσαν στον τουρκικό στόλο και απελευθερώθηκαν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μέσα στις σημαντικότερες μάχες όλων των εποχών συμπεριλαμβάνονται λίγες μόνο ναυμαχίες. Με πρώτη τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, τη δεύτερη ίσως θέση διεκδικούν η ναυμαχία της Ναυπάκτου και η καταστροφή της Ισπανικής Αρμάδας από τους Άγγλους (1588). Η ορμή των Οθωμανών στη Μεσόγειο ανακόπηκε για αρκετά χρόνια και οι Χριστιανοί κατάλαβαν πως αν συνεργαστούν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους μουσουλμάνους. Πολλές περιοχές της Ελλάδος επαναστάτησαν πιστεύοντας στα λόγια των συμμάχων πως βάζουν πλώρη για τη Κωνσταντινούπολη με άμεσο στόχο την επανάκτηση της! Δεν ψεύδονταν οι σύμμαχοι. Στα αρχικά συμβούλια αυτός ήταν ο στόχος αλλά οι έριδες που εμφανίστηκαν μεταξύ των αρχηγών καθώς και οι διαφορετική στόχοι που είχαν οδήγησαν στη λύση της συμμαχίας. Η κάθε δύναμη απέσυρε από τον Ελλαδικό χώρο τους στόλους χάνοντας έτσι τη μοναδική ευκαιρία να επιφέρει αποφασιστικό πλήγμα στους Οθωμανούς όταν είχαν χάσει προσωρινά τη ναυτική τους δύναμη. Η ναυμαχία της Ναυπάκτου άλλαξε και τον τρόπο διεξαγωγής των ναυτικών πολέμων οριστικά. Η κωπήλατη ναυμαχία ύστερα πό 2.500 χρόνια διαδρομής έφτασε στο τέλος της και τη σειρά της πήρε η χρησιμοποίηση του ανέμου με την εξέλιξη των μεγάλων ιστιοφόρων! Μία καινούργια εποχή άρχισε για τη ναυσιπλοΐα αλλά και μια μεγάλη ευκαιρία χάθηκε τόσο για τον χριστιανικό κόσμο όσο και για τον Ελληνισμό που αναγκάστηκε να υπομένει μέχρι το 1821 για την απελευθέρωση του από τα "δεσμά" του ανατολίτη δυνάστη

Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΦΑΡΣΑΛΩΝ
9 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 48π.Χ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας, θριαμβευτής των Γαλατικών πολέμων, αποφασίζει να επιστρέψει στη Ρώμη. Η περιβόητες νίκες του και ο θαυμασμός των Ρωμαίων πολιτών στο πρόσωπο του έχουν προκαλέσει σχεδόν πανικό στη Σύγκλητο που φοβάται την ανάδειξει του σε αυτοκράτορα και οδηγήσει στη κατάλυση της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Οι Συγκλητικοί στέλνουν αντιπροσωπεία στον Καίσαρα διατάζοντας τον να αφήσει τις λεγεώνες του στον Βορρά και να εισέλθει στη Ρώμη μόνο με τη συνοδεία του. Ο ιδιοφυής στρατηγός, γνωρίζοντας από πριν τη συμφωνία των πολιτικών με τον Πομπήιο, στρατηγό της Ανατολής, φοβάται τη φυσική του εξόντωση μόλις μπει μέσα στην Αιώνια Πόλη. Οι συνωμοσίες και οι δολοφονίες ήταν μια καθημερινότητα πλέον στη πολιτική ζωή των Ρωμαίων. Αποφασίζει λοιπόν να διασχίσει το ηθικό σύνορο, τον ποταμό Ρουβικώνα, όπου υπήρχε ο διαχωρισμός μεταξύ Ρωμαίου πολίτη και λεγεωνάριου. Διαβαίνοντας τον ποταμό είπε και τη διάσημη φράση "Ο κύβος ερρίφθη" (alea iacta est)! Οι Συγκλητικοί, γνωρίζοντας τη σκληρότητα του Ιουλίου εγκαταλείπουν τη Ρώμη αλλά και την Ιταλία και προσφεύγουν στον Πομποιήο που βρίσκεται στην Ελλάδα με όλες του τις δυνάμεις, τις ανατολικές λεγεώνες της Ρώμης. Ο Καίσαρας ξέρει καλά πως για να εδραιώσει τη κυριαρχία του πρέπει να εξοντώσει τόσο τους αντιφρονούντες πολιτικούς, όσο και τον ίδιο τον Πομπήιο ξεκινώντας έτσι μια σειρά εμφύλιων πολέμων μέσα στην ίδια τη Ρωμαϊκή επικράτεια.

Η ΜΑΧΗ

Ο Ιούλιος αποβιβάστηκε στην Ελλάδα αλλά υστερούσε αριθμιτικά σε στρατό από τους αντιπάλους του. Μπορεί οι λεγεωνάριοι του να ήταν ότι καλύτερο υπήρχε από ανθρώπινο δυναμικό εκείνη την εποχή, αλλά εδώ, ανατολικά της Ρώμης ήταν η "επαρχία" του Πομπήιου. Έτσι ο Καίσαρας αποφάσισε να ξεκινήσει ελιγμούς ώστε να αποφύγει την αποφασιστική σύγκρουση μέχρι να του έρθουν ενισχύσεις από την Ιταλία όπου είχε αφήσει τον πιστό του σύντροφο και στρατηγό Μάρκο Αντώνιο. Το καλοκαίρι όμως περνούσε και τον χειμώνα θα του ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρει προμήθειες για τον στρατό του. Έτσι αποφάσισε να σταματήσει τους ελιγμούς και να δώσει τη μάχη που τόσο πολύ επιθυμούσαν οι αντίπαλοι του! Ο τόπος διεξαγωγής της μάχη η Θεσσαλία και συγκεκριμένα η περιοχή γύρω από τα Φάρσαλα.

Ο Καίσαρας πολύ έξυπνα παρέταξε το στρατό του κατά μήκος του ποταμού Ενιπέα, έχοντας έτσι το αριστερό του άκρο προστατευμένο, δεδομένης της αριθμιτικής υπεροχής του αντιπάλου και ιδίως σε ιππικό. Τοποθέτησε τις λεγεώνες μπροστά σε βάθος έξι αντρών και το ιππικό στα δεξιά. Χρησιμοποίησε και ένα "στρατήγημα" κρύβωντας πολλούς ελαφρά οπλισμένους στο σημείο που υπολόγισε πως θα γινόταν η σύγκρουση των δυνάμεων ιππικού. Σύνολο 22.000 πεζικάριων και μόλις χιλίων αλόγων.

Ο Πομπήιος επίσης τοποθέτησε μπροστά τις λεγεώνες του σε βάθος όμως δέκα αντρών καθώς του το επέτρεπε ο αριθμός των αντρών του. Το ιππικό του 7.000 άντρες το παρέταξε στην αριστερή πλευρά για να κυκλώσει τους άντρες του Ιουλίου και να τελειώσει το μάχη με συνοπτικές διαδικασίες. Ωστόσο ο Πομπήιος πήρε μια ανεξήγητη απόφαση. Διέταξε τους άντρες του να μη προελάσουν και να αφήσουν τους αντιπάλους τους να διατρέξουν όλη την απόσταση, ελπίζωντας να τους κουράση και να τους αποδιοργανώσει με αυτό τον τρόπο.

Οι άντες του Καίσαρα όμως επεφύλαξαν μια δυσάρεστη έκπληξη στον γερο-στρατηγό. Στα μισά της απόστασης σταμάτησαν τη προέλαση, ξεκουράστηκαν και αναδιοργανώθηκαν! Έτσι κατάφεραν και επιτέθηκαν στους λεγεωνάριους του Πομπήιου με πολύ δύναμη κλονίζοντας ολόκληρη τη παράταξη.

Ενώ στο πεζικό η μάχη ήταν αμφίρροπη τα πράγματα στην ιππομαχία εξελίχθηκαν όπως το περίμενε ο Καίσαρας. Οι ιππείς του Πομπήιου επιτέθηκαν και απώθησαν αρχικά τους άντρες του Ιουλίου αλλά τότε εμφανίστηκαν οι κρυμμένοι ακοντιστές και σκόρπισαν τον πανικό στους υπεράριθμους αντιπάλους τους! Η πρωτοφανής αποδιοργάνωση και δειλία που επέδειξε το ιππικό των "δημοκρατικών" στοίχησε και τη μάχη στο στρατόπεδο τους καθώς μετά την υποχώρηση των καβαλάρηδων, το ιππικό του Καίσαρα πλευροκόπησε με δύναμη τη παράταξη του Πομπήιου. Εκεί τελείωσαν όλα καθώς το ηθικό των αντρών των ανατολικών λεγεώνων καταρακώθηκε και άρχισε η μαζική φυγή τους από το πεδίο της μάχης.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ο Πομπήιος διέφυγε στην Αίγυπτο όπου και δολοφονήθηκε από τον Πτολεμαίο 13ο που ήταν υποτελής στη Ρώμη. Ο Πτολεμαίος έστειλε το κεφάλι του στρατηγού στον Καίσαρα, κάτι που δυσαρέστησε πολύ τον Ιούλιο. Οι συγκλητικοί έγειραν με το μέρος του νικητή και η Ρωμαϊκή Δημοκρατία ήταν πλέον παρελθόν. Η μάχη των Φαρσάλων κατέδειξε με τον πιο προφανή τρόπο την αξία της εκπαίδευσης αλλά και του φρονήματος των στρατιωτών στον πόλεμο. Οι δύο στρατοί που συγκρούστηκαν είχαν ίδιο οπλισμό, παρόμοια εκπαίδευση και αξία στρατηγών. Ο Πομπήιος είχε αριθμητικό πλεονέκτημα ενώ ο Καίσαρας είχε υψηλότερο φρόνημα αντρών και υπερίσχυσε! Οι αριθμοί δεν αποτελούσαν πλέον για τους Ρωμαίους τον κυριότερο παράγοντα στον πόλεμο, όπως συνέβαινε με τους Έλληνες εδώ και πολλά χρόνια

ΓΑΥΓΑΜΗΛΑ 331 π.Χ.

Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο Αλέξανδρος Γ', ο γνωστός σε όλους μας ως Μέγας Αλέξανδρος, βασιλιάς της Μακεδονίας και αρχιστράτηγος των Ελλήνων έχει ήδη καταφέρει ότι δεν κατόρθωσαν οι προηγούμενοι ηγέτες του ελληνισμού (δεν συμπεριλαμβάνω τη μυθιστορία μέσα) και σε μόλις τρία χρόνια έχει καταλάβει την Ανατολία, τη Φοινίκη και την Αίγυπτο. Η πορεία του είναι τόσο εντυπωσιακή που ο Μεγάλος Βασιλιάς των Περσών Δαρείος Γ΄ Κοδομανός του προσέφερε ανακωχή με τον όρο να κρατήσει τα εδάφη που έχει καταλάβει ήδη και να μη συνεχίσει τη προέλαση του. Με δεδομένη τη διαφορά δυναμικότητας σε άντρες και χρήματα υπέρ των Περσών αλλά και το γεγονός ότι οι Έλληνες θα έπρεπε πλέον να προελάσουν σε καθαρά Περσικό έδαφος μακριά από τη Μεσόγειο, ο πλέον έμπειρος στρατηγός των Μακεδόνων Παρμενίων, εισηγήθηκε στο νεαρό στρατηλάτη να δεχτεί την πρόταση. Ο Αλέξανδρος ανταπάντησε πως αν ήταν ο Παρμενίων θα τη δεχότανε!
Οι Μακεδόνες μόλις έφυγαν από την Αίγυπτο και βαδίζουν ολοταχώς προς τη καρδιά της Περσίας. Αντικειμενικός σκοπός τους είναι η Βαβυλώνα που θα ανοίξει τις πύλες της μυστηριώδους Ανατολής. Το πεδίο όμως της αντιπαράθεσης έχει αλλάξει πολύ σε σχέση με το παρελθόν. Οι στενωποί και οι κοιλάδες της Ανατολίας έχουν δώσει τη θέση τους στις ερήμους και στις αχανείς πεδιάδες της Μεσοποταμίας όπου οι τεράστιοι αριθμοί των Περσών μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην εξέλιξη των μαχών. Ο ικανότατος αλλά μικρός στρατός της Μακεδονίας μπορεί έυκολα να υπερφαλαγγιστεί από τους πολλαπλάσιους πολεμιστές της Ασίας.

Η ΜΑΧΗ

Ο Δαρείος αυτή τη φορά άκουσε τους στρατηγούς του πολύ προσεκτικά. Επέλεξε τη θέση Γαυγάμηλα, κοντά στα Άρβηλα, για να πολεμίσει τον Αλέξανδρο. Μια πλατιά αχανής πεδιάδα όπου θα μπορούσε να αναπτύξει την τεράστια στρατιά του και να ισοπεδώσει τους Μακεδόνες! Πεντακόσιες χιλιάδες άντρες εναντίον μόλις σαράντα εφτά, αναλογία μεγαλύτερη του 1:10 και η νίκη φάνταζε σίγουρη. Παρέταξε μπροστά από τους πεζούς του διακόσια πολεμικά άρματα ικανά να θερίσουν οποιαδήποτε άμυνα της εποχής και στα πλάγια τους ιππείς. Το χαρακτηριστικό είναι πως οι Πέρσες είχαν στη διάθεση τους περί τους σαράντα χιλιάδες ιππείς, όσους περίπου και το σύνολο των Μακεδόνων! Η νίκη φάνταζε εύκολη και για αυτό ο Δαρείος κράτησε του Ινδικούς πολεμικούς ελέφαντες ως εφεδρεία πίσω από τους πεζούς.
Ο Αλέξανδρος παρέταξε ως συνήθως την αδιαπέραστη φάλαγγα στη κέντρο της παράταξης, τον Παρμενίωνα με μεγάλο όγκο ιππικού στα αριστερά και ο ίδιος ηγούταν της δεξιάς παράταξης με το επίλεκτο ιππικό των Εταίρων και τους πεζέταιρους.

Αντίθετα με τις άλλες δύο μάχες (Γρανικός 334π.Χ., Ισσός 333π.Χ.) που ο Μακεδόνας στρατηγός επιτέθηκε πρώτος τώρα οι συνθήκες τον ανάγκασαν να επιλέξει την άμυντική τακτική. Από την άλλη ο Δαρείος γεμάτος αυτοπεποίθηση ξεκίνησε τη σύγκρουση στέλνωντας τα άρματα να διασπάσουν τη φάλαγγα και να ετοιμάσουν το έδαφος για τη γενική έφοδο. Οι φαλαγγίτες όμως επεφύλαξαν μια δυσάρεστη έκπληξη στον Πέρση βασιλιά καθώς αντιμετώπισαν τα άρματα χωρίς καμία απώλεια! Τότε ο Δαρείος διέταξε γενική επίθεση κυρίως με το ιππικό στις δύο πλευρές. Η αριστερή πλευρά της Μακεδονικής παράταξης δέχτηκε το μεγαλύτερο πλήγα με τον Παρμενίωνα να μη μπορεί να ανταπεξέλθει μόνος του και κάλεσε ακοντιστές από την εφεδρεία της στρατιάς. Η φάλαγγα άνοιξε πολύ για να αντιμετωπίσει το πλάτος της παράταξης των Περσών αλλά και να βοηθήσει το ιππικό, αφήνοντας έτσι ένα αρκετά μεγάλο κενό στο κέντρο ακριβώς της στρατιάς, δίνοντας την ευκαιρία στους αντιπάλους να τη διασπάσουν. Οι Πέρσες ιππείς που τελικά περάσανε μέσα από το κενό, αντί να επιτεθούν στη φάλαγγα από πίσω, επιτέθηκαν στο στρατόπεδο των Μακεδόνων με σκοπό να λαφυραγωγήσουν χάνοντας έτσι μια μοναδική ευκαιρία να χαρίσουν τη νίκη στον ηγεμόνα τους!

Η Ελληνική παράταξη άντεξε τη σφοδρή επίθεση των ασιατών και τώρα ήρθε η σειρά του Αλέξανδρου για αντεπίθεση. Με μία παραπλανητική κίνηση προς τα δεξιά, παρέσυρε το σύνολο των Περσών ιππέων μακριά από τη παράταξη τους και τότε με τους Εταίρους του επιτέθηκε κατά μέτωπο εναντίον του ίδιου του Δαρείου θερίζοντας τους αμυνόμενους στο διάβα του!
Οι Μακεδόνες και ο ίδιος ο Αλέξανδρος έφτασαν σε απόσταση αναπνοής από τον Μεγάλο Βασιλιά που πανικοβλήθηκε και εγκατέλειψε το πεδίο μάχης ακόμα μία φορά (Ισσός), εγκαταλείπωντας αυτή τη φορά οριστικά και την αυτοκρατορία του! Ύστερα από δύο ώρες μάχης και περί τους εξήντα χιλιάδες νεκρούς Πέρσες, ο μεγάλος αντίπαλος του Ελληνισμού κατατροπώθηκε χάρη στη στρατηγική ιδιοφυία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το απαράμιλλο θάρρος των στρατιωτών του.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η μάχη στα Γαυγάμηλα σφράγισε το τέλος της εποχής των Περσών και σημάδεψε την απαρχή της Ελληνιστικής εποχής. Τα ελληνικά έγιναν η κυριάρχη γλώσσα του κόσμου και παρέμειναν μέχρι τη πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453μ.Χ. Ο ελληνικός πολιτισμός διαδώθηκε μέχρι την Ινδία και τη Κίνα και κυριάρχησε στη κουλτούρα όλων των λαών από εκείνη τη στιγμή μέχρι και σήμερα. Το όραμα του Αλέξανδρου για μια μεγάλη αυτοκρατορία με την ειρήνη να κυριαρχεί στο εσωτερικό της ήταν το εφαλτήριο της Pax Romana αλλά και της σημερινής προσπάθειας για την λεγόμενη Pax Americana! Η έννοιες της ελευθερίας, της τέχνης, της επιστήμης απλώθηκαν σε ολόκληρο το γνωστό κόσμο, μεταλαμπαδεύοντας έτσι τη γνώση των αρχαίων και σε άλλους λαούς, που σε περίπτωση νίκης των Περσών θα εμεναν για πάντα στο σκοταδισμό της Ανατολής

Ο Θρίαμβος ενός Πιστού. Η μάχη του Χαττίν

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Τα χρόνια πριν το 1187 υπήρξε αύξηση της ισχύος ενός μουσουλμάνου ηγέτη, του Σαλαντίν, που κατάφερε μέχρι το 1186 να ενώσει όλους τους μουσουλμάνους, από την Αίγυπτο μέχρι την Μεσοποταμία, και να αναδειχθεί στον πιο επικίνδυνο ηγέτη που είχαν να αντιμετωπίσουν οι σταυροφόροι μέχρι τότε. Αντίθετα με την πρωτοφανή σύμπνοια και ενότητα που είχαν οι μουσουλμάνοι, το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ σπαρασσόταν από εσωτερικές αντιπαλότητες. Ο Βαλδουίνος Δ' πέθανε το 1185. Μην έχοντας εμπιστοσύνη στον επ' αδελφή γαμπρό του, Γκυ των Λουζινιάν, μετά την άρνησή του να τον βοηθήσει σε μία επίθεση κατά των μουσουλμάνων, είχε ορίσει διάδοχό του τον πεντάχρονο ανηψιό του, τον Βαλδουίνο Ε' το 1183.Ο Βαλδουίνος Ε' ανέβηκε στο θρόνο, αλλά επειδή ήταν ανήλικος ο θείος του πριν πεθάνει όρισε αντιβασιλέα, το Ραϋμόνδο της Τρίπολης.Το 1186, όμως, ο Βαλδουίνος Ε' πέθανε. Ο Ραϋμόνδος προσπάθησε να σταματήσει την άνοδο στο θρόνο της μητέρας του Βαλδουίνου, Σιβύλλας, και του συζύγου της, Γκι ντε Λουζινιάν. Σ' αυτό συμφωνούσαν οι περισσότεροι φεουδάρχες και αξιωματούχοι του βασιλείου. Ο υποψήφιος που πρότεινε για το θρόνο της Ιερουσαλήμ ήταν ο σύζυγος της Ισαβέλλας, αδερφής της Σιβύλλας και του Βαλδουίνου Δ', ο Ονφρουά ντε Τορόν. Η προσπάθεια του Ραϋμόνδου, όμως, δεν απέδωσε. Ο Ονφρουά δήλωσε πίστη στον Γκυ, και αυτό ανάγκασε τους περισσότερους φεουδάρχες να δεχθούν ως βασιλιά τους τον Γκυ. Ο Ραϋμόνδος αποσύρθηκε στην Τρίπολη.

Την ίδια περίοδο ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του Γκυ, ο Ραϋνάλδος του Σατιγιόν, κύριος του Κεράκ και παλαιότερα πρίγκηπας της Αντιόχειας, άρχισε να επιτίθεται στα καραβάνια των προσκυνητών που περνούσαν από το Κεράκ προς την Μέκκα και να τα λεηλατεί. Ο Σαλαντίν διαμαρτυρήθηκε και ζήτησε από τον Γκυ να σταματήσει τις επιθέσεις του Ραϋνάλδου και να ελευθερώσει τους αιχμάλωτους προσκυνητές. Ο Γκυ συμφώνησε και διέταξε την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, αλλά ο Ραϋνάλδος αρνήθηκε να υπακούσει. Έτσι ξεκίνησε νέα σύγκρουση μεταξύ του Σαλαντίν και των σταυροφόρων.







Η ΜΑΧΗ

Στις αρχές του 1187 ο Σαλαντίν πέρασε στην επίθεση και στρατοπέδευσε στη Τιβεριάδα απειλώντας ολόκληρη την επικράτεια του βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Ο βασιλειάς Γκυ αποφάσισε να αντιπαρατεθεί σε ανοικτό πεδίο στον ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου κάτι που βρήκε αντίθετο τον Ραϋμόνδο καθώς τόσο το έδαφος όσο και οι τακτικές μάχης ευνοούσαν τους ελαφρύτερα οπλισμένους πολεμιστές του Σαλαντίν. Η έλλειψη νερού στη περιοχή αναγκάζει τους στρατούς να προελαύνουν από όαση σε όαση και από ρυάκι σε ρυάκι, κάτι που δίνει την ευκαιρία στους πιο ευκίνητους στρατούς ή στους στρατούς που έχουν ήδη στρατοπεδεύσει στη περιοχή να στήνουν φονικές ενέδρες στους αντιπάλους τους. Αυτά τα δύο πλεονεκτήματα τα κατείχε ο Σαλαντίν κάτι που αναγνώρισε ο Ραϋμόνδος αλλά όχι ο Γκυ και ο κύριος υποστηρικτής της επιθετικής ενέργειας Ραϋνάλδος.
Στα μέσα του καλοκαιριού (3 Ιουλίου) ο σταυροφορικός στρατός εγκλωβίστηκε σε μια άνυνδρη πεδιάδα αποκλεισμένος από τις πηγές νερού της περιοχής. Οι μουσουλμάνοι ιπποτοξότες, αποφεύγοντας τη σύγκρουση σώμα με σώμα, παρενοχλούσαν διαρκώς τόσο την εμπροσθοφυλακή όσο και την οπισθοφυλακή του στρατού της Ιερουσαλήμ, προξενώντας μικρές μεν απώλειες, εξουθενώνοντας τους όμως και αποκλείοντας τους από τη προμήθεια φρέσκου νερού. Διψασμένοι, κουρασμένοι και αργοκίνητοι με βαρύτερο οπλισμό οι σταυροφόροι δέχονται πλέον καταιγισμό βελών καθώς βρίσκονται στη μέση της πεδιάδας. Οι μουσουλμάνοι καλυπτόμενοι από τους καπνούς των εστιών φωτιάς που άναψαν στους γύρω λόφους, καλπάζουν προς τους χριστιανούς, αδειάζουν τη φαρέτρα τους και διαφεύγουν, αποφεύγοντας τη σύγκρουση σώμα με σώμα. Η τέλεια ενέδρα έχει στηθεί και αποδίδει. Ο Ραϋναλδος προσπάθησε αρκετές φορές να σπάσει τον κλοιό των αντρών του Σαλαντίν αλλά μάταια. Όλο και περισσότερες απώλειες και κούραση κάλυπτε το στρατόπεδο του Γκυ. Στο τέλος της μέρας οι απώλειες των χριστιανών ήταν τρομακτικές με ελάχιστες αντίστοιχες στο στρατό του Σαλαντίν. Οι εναπομείναντες σταυροφόροι παραδόθηκαν και ο ευσεβής Σαλαντίν χάρισε τη ζωή σε πολλούς αλλά όχι και στον Ραϋνάλδο που εκτέλεσε ο ίδιος προσωπικά!

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η μάχη του Χαττίν στοίχησε στους χριστιανούς την απώλεια της Ιερουσαλήμ. Ο Σαλαντίν προέλασε προς την πόλη και ανάγκασε τη φρουρά της να την παραδόσει ύστερα από σύντομη πολιορκία. Οι πολίτες, οι στρατιώτες και οι κληρικοί πλήρωσαν σε χρυσάφι τον ηγέτη των μουσουλμάνων για τη ζωή τους και ο Σαλαντίν εγγυήθηκε (όπως και έγινε) την ασφαλή διέλευση τους μέσα από τα πρόσφατα κατεληφθέντα αραβικά εδάφη. Η ιερή πόλη, ο αντικειμενικός στόχος των σταυροφοριών, έπεσε ύστερα από 88 χρόνια στα χέρια των μουσουλμάνων. Εκτός της Τύρου, της Τρίπολης και της Αντιόχειας, όλα τα κάστρα και η σημαντικές πόλεις της επικράτειας της Ιερουσαλήμ παραδόθηκαν στον Σαλαντίν. Η μεγάλη αυτή ήττα καθώς και η πτώση τόσων πόλεων προκάλεσε αίσθηση στην Ευρώπη και δικαίως θεωρείται το σημαντικότερο γεγονός αλλά και εφαλτήριο για τη νέα μεγάλη σταυροφορία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η μάχη αυτή κατέδειξε με τον πλέον εμφανή τρόπο τα αποτελέσματα της έλλειψης ισχυρής κεντρικής ηγεσίας σε ένα στράτευμα. Ενώ οι μουσουλμάνοι είχαν έναν δυναμικό ηγέτη, οι χριστιανοί ήταν χωρισμένοι σε πολλά στρατόπεδα και οι κινήσεις του στρατού είχαν περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα (για τη διατήρηση των εύθραστων ισσοροπιών) παρά στρατηγικό και τακτικό. Η ανοησία και η έπαρση του βασιλιά Γκυ αλλά περισσότερο του Ραϋνάλδου στοίχησαν στους χριστιανούς όχι μόνο τη μάχη, αλλά σφράγισαν και το μέλλον της περιοχής καθώς ποτέ ξανά η Ιερουσαήλ δεν θα αποτελούσε ένα τόσο ισχυρό προπύργιο της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή. Θα έπρεπε να περάσουν 780 ολοκληρα χρόνια, μέχρι τον πόλεμο των έξι ημερών του 1967 (κατάληψη δυτικής Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ) εώς να χάσουν , έστω και μέρος της εξουσίας πάνω στη πόλη οι μουσουλμάνοι.

ΡΩΜΑΪΚΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ (Ή ΡΩΜΑΪΚΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ)

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η επέμβαση του Πύρρου, βασιλειά της Ηπείρου, στη Νότια Ιταλία και στη Σικελία είχε αναγκάσει δύο άσπονδους εχθρούς να συμμαχήσουν ώστε να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τον ακαταμάχητο Έλληνα στρατηγό. Ότι δεν κατάφεραν οι δύο μεγάλες πόλεις με τους στρατούς τους, το κατάφεραν οι Συρακούσες που ενώ είχαν καλέσει τον Πύρρο να κατανικήσει τους Καρχηδονίους, τελικά τον έδιωξαν με τη δικαιολογία της βαριάς φορολογίας που επέβαλε ο στρατηγός ώστε να κατασκευαστεί από τους Συρακούσιους ισχυρός στόλος. Ο Πύρρος είχε περιορίσει τους Καρχηδονίους στο οχυρό λιμάνι τους Λιλύβαιον και μόνο με τη συνδρομή του στόλου θα μπορούσε να το καθυποτάξει. Οι Συρακούσιοι βλέποντας την ενδυνάμωση της Ρώμης δεν θέλησαν τη συντριβή της Καρχηδόνας και έτσι έδιωξαν τον Ηπειρώτη στρατηγό το έτος 275π.Χ.
Ο νέος μεγάλος πόλεμος στη Δυτική Μεσόγειο δεν άργησε να έρθει. Η Καρχηδόνα ανεκατέλαβε όλα τα χαμένα εδάφη στη Σικελία εκτός από την άμεση επικράτεια των Συρακουσών και η Ρώμη όλη τη Magna Grecia. Έτσι το 264 π.Χ.οι δύο "σύμμαχοι" διέλυσαν τη συμμαχία τους και ξεκίνησε μία κολοσσιαία σύγκρουση οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ

Το έτος 249 π.Χ. η Καρχηδόνα πέτυχε μια αποφασιστική μάχη στη θάλασσα έξω από τη Δρεπάνη στη Σικελία και έγινε κύριος της Δυτικής Μεσογείου. Η καταστροφή της Ρώμης ήταν περισσότερο οικονομική παρά στρατιωτική. Ο Πρώτος Καρχηδονιακός Πόλεμος που μαινόταν κυρίως στη Σικελία δεν είχε αλλάξει τροπή καθώς οι Ρωμαίοι κέρδιζαν συνεχώς έδαφος περιορίζοντας τους Αφρικανούς στα οχυρά τους. Η ναυτική υπεροπλία όμως των Φοινίκων τους επέτρεπε να στέλνουν συνέχεια εφόδια και ενισχύσεις στη Σικελία. Έτσι οι Καρχηδόνιοι μπορούσαν και συντηρούσαν τον πόλεμο εξαντλώντας τους Ρωμαίους σε έναν μακροχρόνιοι πόλεμο που ωφελεί τον αντίπαλο με ισχυρότερη οικονομία.
Η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο και καθώς η Ρώμη αδυνατούσε να ναυλοχήσει καινούργιο στόλο, οι Ρωμαίοι ευγενείς έκαναν αυτό που δεν είχαν κάνει οι Συρακούσιοι παλαιότερα. Δώρησαν το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιών τους στη πολιτεία και έτσι το έτος 241 η Ρώμη είχε έναν καινούργιο στόλο έτοιμο να πολεμήσει εκ νέου στη θάλασσα. Εκατόν δέκα καινούργιες πεντήρεις εξοπλισμένες με τον corvus, έναν μηχανισμό που επέτρεπε στους Ρωμαίους πεζοναύτες να εφορμούν εναντίον των αντιπάλων πλοίων, μετατρέποντας τη θαλάσσια σύγκρουση σε πόλεμο με κανόνες στεριάς.
Ο Καρχηδονιακός στόλος απέπλευσε από τον ναυσταθμό του την άνοιξη γεμάτος σιτάρι και λοιπά εφόδια για τον στρατό στη Σικελία, καθιστώντας τον αργοκίνητο και ευάλωτο. Εκατόν τριάντα πεντήρεις με εμπειροπόλεμα πληρώματα προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον ούριο άνεμο και να προσεγγίσουν τη Σικελία κοντά στις Αιγούσες Νήσους. Ο Ρωμαίος ναύαρχος Gaius Lutatius Catulus εκμεταλλεύτηκε με περίσσο θάρρος και μαεστρία την κατάσταση και καταναυμάχησε τον φοινικικό στόλο καθιστώντας τη Ρώμη κυρίαρχη και στη Μεσόγειο.

ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

Οι Καρχηδόνιοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν ύστερα από 23 χρόνια πολέμου. Παραιτήθηκαν από τις κτήσεις τους στη Σικελιά, Κορσική, Σαρδηνία καθώς και από όλα τα μικρά νησιά στη περιοχή. Απελευθέρωσαν χωρίς λύτρα τους Ρωμαίους αιχμαλώτους ενώ πληρωσαν ακριβά για τον επαναπατρισμό των δικών τους. Πλήρωσαν επιπλέον 3.200 τάλαντα (σχεδόν 96 τόνους) χρυσό ως πολεμική αποζημίωση. Ο πόλεμος έληξε με θρίαμβο των Ρωμαίων, ο πρώτος πόλεμος που κέρδισαν στη θάλασσα!

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το πρώτο άμεσο ώφελος για τη Ρώμη ήταν η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της ναυτικής ισχύος για να εγκαθιδρύσουν το Imerium Romanum που τόσο ήθελαν. Κατά τη διάρκεια του πρώτου Καρχηδονιακού πολέμου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος Mare Nostrum και μάλιστα από έναν λαό που δεν είχε και ιδιαίτερη ναυτική παράδοση. Στο εξής οι Ρωμαίοι είχαν ισχυρότερο στόλο από όλους τους αντιπάλους τους (Β΄ Καρχηδονιακός πόλεμος, Συρακούσες, Μακεδονία) , εξασφαλίζοντας ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τους στρατούς που μάχοταν στη στεριά.
Το μεγαλύτερο ώφελος όμως ήταν η ενίσχυση του ήδη ανεβασμένου πατριωτικού αισθήματος των Ρωμαίων πολιτών. Αυτό έγινε κυρίως με την προσφορά των πλούσιων Ρωμαίων να δωρήσουν τις περιουσίες τους υπέρ της πατρίδος και να εξασφαλίσουν έτσι την τόσο αναγκαία ναυτική υπεροπλία. Αντίθετα με τους Συρακούσιους, οι Ρωμαίοι θυσίασαν τους κόπους των οικογενειών τους για χάριν της πατρίδος. Η αυταπάρνηση τους έκανε τους απλούς πολίτες να πολεμήσουν με περίσσο θάρρος και να φέρουν τη νίκη στα Ρωμαϊκά όπλα!

Θερμοπύλες. Αυτοκτονία ή πίστη για νίκη??

Ιστορικό Πλαίσιο
Βρισκόμαστε στο έτος 480 π.Χ. Ο Πέρσης μεγάλος βασιλιάς Ξέρξης, έχει εξαπολύσει μία τεραστίων διαστάσεων εκστρατεία εναντίον της Ελλάδος. Πάνω από πεντακόσιες χιλιάδες, ίσως και ένα εκατομμύριο πολεμιστές της Ασίας επελαύνουν στην Ευρώπη που μοιάζει αβοήθητη μπροστά τους. Η μοναδική ελπίδα της Ευρώπης είναι το ισχυρότερο της έθνος, οι Έλληνες. Η διχόνοια των Ελληνικών πόλεων-κρατών του Νότου άφησε τη Μακεδονία και τη Θράκη ανυπεράσπιστες και αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν, όπως έκαναν και όλες οι ελληνικές πόλεις στην Ιωνία και τη Θράκη. Η προσπάθεια αμυντικής διάταξης στα στενά των Τεμπών απέτυχε οικτρά. Τώρα οι Σπάρτη σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί ηγέτιδα πόλη στην Ελλάδα, στέλνει τον βασιλιά Λεωνίδα με τριακόσιους επίλεκτους της τάξης των Ομοίων στα στενά των Θερμοπυλών. Μαζί τους και εφτακόσιοι ηρωικοί Θεσπιείς και δύο χιλιάδες περίπου ακόμα Βοιωτοί. Το μεγαλύτερο όμως βάρος των επιχειρήσεων θα πέσει στις φονικότερες πολεμικές μηχανές όλων των εποχών, τους Σπαρτιάτες.

Σύγχρονες αντιλήψεις
Οι σύχρονοι ιστορικοί μιλούν με απαράμιλλο θαυμασμό για την αυτοθυσία των Σπαρτιατών και του Λεωνίδα. Οι στρατιωτικοί έχουν ως πρότυπο ηρωισμού τον Λακεδαιμόνιο βασιλιά. Οι περισσότεροι Έλληνες νιώθουμε υποχρέωση και δέος μπροστά στους ήρωες των Θερμοπυλών. Οι Σπαρτιάτες φονέυσανε τους καλύτερους ασιάτες πολεμιστές (μηλοφόρους Μήδους, Αθανάτους) και δείξανε στους υπόλοιπους Έλληνες ότι οι Πέρσες δεν είναι αήττητοι. Για 298 νεκρούς Σπαρτιάτες και σύνολο πεντακόσιους Έλληνες, οι Πέρσες έχασαν περίπου 25 με 27 χιλιάδες άντρες και αν δεν υπήρχε ο προδότης Εφιάλτης οι αριθμοί αυτοί θα ήταν σαφώς υψηλότεροι!! Μη ξεχνάμε ότι μέχρι τη προδοσία είχαν σκοτωθεί περίπου εκατόν είκοσι μόνο Όμοιοι οπλίτες!

Η γνώμη μου

Ένας αμερικάνος καθηγητής μου είπε κάποτε πως εμείς οι Έλληνες πρέπει να είμαστε ευγνόμωνες στον Εφιάλτη καθώς αν δεν πρόδιδε το μυστικό πέρασμα στους Πέρσες, δεν θα μπορούσαμε να πάμε από Αθήνα στη Θεσσαλονίκη καθώς οι Πέρσες θα ήταν ακόμα καθηλωμένοι στη Σπερχειάδα. Ωραίο το αστείο του φιλέλληνα καθηγητή μου αλλά με έβαλε σε σκέψεις. Ο Λεωνίδας δεν αυτοκτόνησε, πήγε στις Θερμοπύλες με 300 μόνο άντρες γιατί πίστευε ότι του ήταν αρκετοί για να κερδίσει!!!!
Είναι θέμα στρατηγικής. Ο απειράριθμος Περσικός στρατός χρειαζόταν τεράστια προσπάθεια για να τραφεί, να λάβει νερό και να έχει τις απαραίτητες υπηρεσίες για να κρατηθεί αξιόμαχος. Ένα τεράστιο δίκτυο διοικητικής μέριμνας και υποστήριξης φρόντιζε για όλα αυτά, αλλά και πάλι δεν θα μπορούσε να είναι αρκετό. Ο στρατός αυτός θα έπρεπε να βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση και να καταναλώνει και τους πόρους των περιοχών που κατακτούσε για να μπορέσει να επιβιώσει. Οποιαδήποτε καθήλωση θα σήμαινε και τη καταδίκη του από πείνα και αρρώστιες! Αυτό ακριβώς προσπάθησε να κάνει ο Λεωνίδας!
Η Σπερχιάδα αν και έυφορο μέρος είναι πολλή μικρή για να θρέψει τόσους ανθρώπους. Ίσως η Θεσσαλία θα μπορούσε να καταφέρει κάτι τέτοι και γι'αυτό μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ο Μαρδόνιος πήγε να ξεχειμωνιάσει εκεί. Το σχέδιο του Λεωνίδα ήταν απλό. Σιδερένια άμυνα για μια βδομάδα το πολύ και οι Πέρσες θα ξέμεναν από τροφές! Τα περιτώμματα των αντρών και των ζώων θα συσσωρεύοταν και θα ξεσπούσαν αρρώστιες που θα θέριζαν τους βέβηλους Ασιάτες. Ο Ξέρξης θα αναγκαζόταν να επιστρέψει στη Θεσσαλία αλλά ούτε και αυτό θα ήταν και τόσο εύκολο. Φανταστείτε έναν στρατό ενός εκατομμυρίου αντρών με αμέτρητα ζώα, να προσπαθούν να κάνουν μεταβολή μέσα στα στενά της Φθιώτιδας! Το απόλυτο χάος. Οι αποσκιρτήσεις και οι προδοσίες θα διαδεχόταν η μία την άλλη και ο Ξέρξης θα έφευγε με τη συνοδεία του όσο γίνεται γρηγορότερα για να προλάβει τις εξελίξεις στην Ασία και να προστατεύσει την εξουσία του!
Επίλογος
Η γνώμη μου είναι κάπως αιρετική, το ξέρω. Απλά δε μου αρέσει να επαναλαμβάνω τα χιλιοειπομένα και αντίθετα βρίσκω πολύ ελκυστικό το να ξεκινάω συζητήσεις που προβάλλουν την Αρχαία Ελλάδα. Σίγουρα πάντως ο Λεωνίδας και οι Σπαρτιάτες δεν ήταν τρελοί και είχαν συγκεκριμένη στρατηγική για να ηγηθούν τη τιτάνια προσπάθεια της επιβίωσης των Ελλήνων!

Δήλιον 424π.Χ. Η πρώτη μεγάλη ήττα της Αθήνας

Η πρώτη μεγάλη ήττα της Αθήνας
Η μάχη του Δήλιου 424π.Χ.


Ιστορικό Πλαίσιο
Βρισκόμαστε στη πρώτη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον Αρχιδάμιο Πόλεμο. Ύστερα από τις συνεχείς εισβολές των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους στην Αττική τα πρώτα χρόνια του πολέμου ήρθε η ώρα της Αθήνα να αντεπιτεθεί. Δύο ήταν οι πιθανοί στόχοι των Αθηναίων. Να χτυπήσει την επικράτεια της Κορίνθου ή της Θήβας. Στην περίπτωση των Κορινθίων θα έπρεπε να επιτεθεί στα Μέγαρα και να προελάσει προς τον Ισθμό. Το μεγάλο μειονέκτημα σε αυτή την περίπτωση ήταν η γειτνίαση με τη Σπάρτη και τον αήττητο στρατό ξηράς της. Επίσης μειονέκτημα ήταν η έκθεση των μετόπισθεν σε επιθετικές κινήσεις του πάντα επίφοβου ιππικού της Θήβας καθώς και των αξιόμαχων οπλιτών της. Οπότε η σοφότερη κίνηση θα ήταν η επίθεση στη νότια Βοιωτία και στις πόλεις Δήλιο και Χαιρώνεια για να εξουδετερωθεί ο κίνδυνος από Βορρά. Και αυτή την κίνηση επέλεξαν οι Αθηναίοι. Το σχέδιο ήταν πράγματι ιδιοφυές καθώς προέβλεπε την επίθεση σε τρία μέτωπα ταυτόχρονα. Ο στόλος υπό τον Δημοσθένη θα καταλάμβανε τον λιμένα Σίφες, οι Φωκείς και οι δημοκρατικοί του Ορχομενού θα επιτεθόταν στη Χαιρώνεια, και ο στρατός υπό τον Ιπποκράτη θα καταλάμβανε τη πόλη του Δήλιου. Η περιπλοκότητα του σχεδίου και η έλλειψη ανώτατης κεντρικής διοίκησης προδίκαζαν όμως την αποτυχία του σχεδίου. Ο στόλος έφτασε πολύ νωρίς, οι Φωκείς δίστασαν και δεν κινήθηκαν. Ο στρατός κατέλαβε το Δήλιο αλλά τώρα έπρεπε να το προστατέψει από την αντεπίθεση των Θηβαίων. Ο Ιπποκράτης άφησε περί τους διακόσιους άντρες στη πόλη και κινήθηκε βόρεια για να αντιμετωπίσει τους επερχόμενους Βοιωτούς, υπό τον στρατηγό Παγώνδα.

Η Μάχη

Οι δύο αντίπαλοι είχαν ίδιες περίπου δυνάμεις. Εφτά χιλιάδες οπλίτες, γύρω στους χίλιους ιππείς και περίπου δέκα χιλιάδες ελαφρούς πολεμιστές. Οι Θηβαίοι υπερτερούσαν κάπως στο ιππικό. Η διάταξη τους για τη μάχη ήταν παρόμοια. Ένας μεγάλος λόφος ήταν ανάμεσα τους και από πίσω οι στρατηγοί παρέταξαν τους οπλίτες στο κέντρο και τους ιππείς με τους ψιλούς στα πλάγια να προστατεύουν τη φάλαγγα. Ο Παγώνδας όμως ήταν ανήσυχο και καινοτόμο πνέυμα! Διαφοροποίησε τη διάταξη του ελαφρά αλλά θεμελίωσε τον τρόπο μάχης που καθιέρωσε την Θήβα ως κυρίαρχη δύναμη στη νότια Ελλάδα στον επόμενο αιώνα, τη λοξή φάλαγγα!!
Η διάταξη ήταν απλή. Ενίσχυσε το δεξί άκρο της παράταξη του με βάθος εικοσιπέντε αντρών, μείωσε το πλάτος της παράταξης του και το μόνο που είχε να περιμένει ήταν να επικρατήσει το δεξί κέρας πριν καταρρεύσει το αριστερό άκρο που είχε αποδυναμωθεί αρκετά. Ήταν ένα στοίχημα του Παγώνδα με τον χρόνο.
Με το ξεκίνημα της μάχης όλα πήγαν όπως σχεδίασε ο Θηβαίος στρατηγός. Το δεξί άκρο των Βοιωτών επικρατούσε των Αθηναίων, στο κέντρο της παράταξης η μάχη ήταν αμφίρροπη ενώ στο αριστερό επικράτησαν άνετα οι οπλίτες του Ιπποκράτη. Εκεί έγινε ένα λάθος των Αθηναίων και φάνηκε η μεγαλοφυία του Παγώνδα. Οι Αθηναίοι ενώ επικρατούσαν εύκολα και περικύκλωσαν το αριστερό άκρο των Θηβαίων, μπερδεύτηκαν και χτυπήθηκαν μεταξύ τους! Είναι η πρώτη περίπτωση στην ιστορία που κατεγράφησαν απώλειες από "φίλια πυρά"!! Τότε ο Βοιωτός στρατηγός έστειλε το σύνολο του ιππικού πίσω από τον λόφο και πλαγιοκόπησε τους αποπροσανατολισμένους Αθηναίους οπλίτες και τους έτρεψε σε φυγή. Οι Αθηναίοι πλέον είχαν τραπεί σε φυγή και στα δύο άκρα και έτσι το κέντρο της παράταξης ενώ κόντευε να επικρατήσει αναγκάστηκε να υποχωρήσει για να αποφύγει τη περικύκλωση και τον επικείμενο αφανισμό.
Οι Θηβαίοι κατεδίωξαν τους Αθηναίους και μετά από δύο εβδομάδες ανακατέλαβαν τη Δήλιο ταπεινώνοντας τους περήφανους αντιπάλους τους. Στα παρελειπόμενα της μάχης συγκαταλέγονται ο θάνατος του στραγτηγού Ιπποκράτη, η σωτηρία του Αλκιβιάδη από τον Σωκράτη, καθώς και η πρώτη στην ιστορία χρήση φλογοβόλου στην άλωση του Δήλιου από τους Θηβαίους.

Συμπεράσματα

Οι Θηβαίοι είχαν την τύχη να έχουν στις τάξεις τους έναν χαρισματικό στρατηγό, τον Παγώνδα. Ένας τολμηρός στρατηγός που δεν δίστασε να καινοτομήσει για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την υπερδύναμη της εποχής, Αθήνα. Το σχέδιο του μας ακούγεται σήμερα κάπως απλό αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν ο πρώτος που το εφήρμοσε και ήταν τότε αμφίβολης επιτυχίας. Αν οι Αθηναίοι δεν είχαν μπερδευτεί ίσως και να είχε αποτύχει το τέχνασμά του. Η αποδοχή του ρίσκου όμως από μέρους του ήταν αυτό που τον δικαίωσε τελικά.
Οι Αθηναίοι δεν αποτόλμησαν άλλη χερσαία εκστρατεία έκτοτε. Όλες οι επιθετικές τους κινήσεις θα γίνοτανε πλέον με το ναυτικό και τους πεζοναύτες, άλλη μια καινοτομία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο παραδοσιακός τρόπος μάχης της αρχαίας Ελλάδας, η οπλιτική μάχη, άρχισε να σβήνει σιγά-σιγά αν και οι οπλίτες παρέμειναν το βασικό τμήμα όλων των ελληνικών στρατών μέχρι και την επικράτηση των Ρωμαίων.

Ιστορικά Διλήμματα (Μέρος Δ')

Η ΜΑΧΗ

Αν η μάχη πραγματοποιούταν με αυτούς τους αριθμούς, δηλαδή 250.000 Πέρσες πεζοί και 50.000 ιππείς εναντίον 60.000 Ελλήνων πεζών ( 10.000 Σπαρτιάτες) και 10.000 ιππέων τότε σήμερα θα μελετούσαμε μία επική πραγματικά μάχη. Το κλειδί της ελληνικής νίκης θα ήταν κατά πόσο το ιππικό θα μπορούσε να αποτρέψει την περικύκλωση της οπλιτικής φάλαγγας από τους πολυπληθέστερους Πέρσες ιππείς μέχρι να προλάβει η φάλαγγα να προελάσει και να συντρίψει τον όχλο που αποτελούσε τον Περσικό πεζικό. Αντίθετα οι Πέρσες θα έπρεπε να προβάλλουν σθεναρή άμυνα με το πεζικό τους ώσπου να προλάβει το ιππικό τους να πραγματοποιήσει κυκλωτική κίνηση και να επιτεθεί στην φάλαγγα από τα νώτα. Σε αυτή την μάχη πιστεύω ότι ο Ελληνικός στρατός θα επικρατούσε γιατί στην πρώτη κιόλας σύγκρουση με την φάλαγγα το πεζικό των Περσών θα υποχωρούσε άτακτα. Αν οι Έλληνες δεν καταδιώκανε τους πεζούς αλλά βαδίζανε συντεταγμένοι και εναντίον των ιππέων τότε θα χαρίζανε στα ελληνικά όπλα μία ακόμη μεγαλειώδη νίκη.
Αν βέβαια οι Έλληνες καθυστερούσαν και ο Ξέρξης προήλαυνε μέχρι την Θεσσαλία και ένωνε τον στρατό του με του Μαρδόνιου, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν διαφορετικό. Ο ελληνικός στρατός θα στερούνταν 10.000 πεζούς αλλά κυρίως 10.000 ιππείς από την βόρεια Ελλάδα. Ο περσικός στρατός θα έφτανε τις 330.000 περίπου πεζούς και 70.000 ιππείς σύνολο 400.000 άντρες. Για να επιχειρήσουν οι Έλληνες οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια στην Θεσσαλική πεδιάδα εναντίον τόσο πολλών ιππέων, θα χρειαζόταν τουλάχιστον 100.000 οπλίτες. Καθώς τέτοιος αριθμός φαντάζει εξωπραγματικός για την Ελλάδα, στην περίπτωση αυτή οι Έλληνες θα περιοριζόταν ακόμη μία φορά στην άμυνα και ο Ευρυβιάδης θα αποδεικνυότανε σωστός στις προβλέψεις του ενώ ο Θεμιστοκλής θα είχε προξενήσει μεγάλη συμφορά στην πατρίδα του.



ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ο Ευρυβιάδης έπραξε όπως όριζε ο Λυκούργος και άφησε τον ηττημένο στρατό να διαφύγει. Ο Ηρόδοτος φαίνεται να συμφωνεί με την απόφαση των Ελλήνων να αφήσουν τον Ξέρξη να διαφύγει. Ο Πολύαινος επαινεί τον Θεμιστοκλή που τελικά συνέβαλε στην αναχώρηση του Βασιλιά από την Ευρώπη. Ακόμη και ο Κινέζος στρατηγός και φιλόσοφος SUN ZU συμβουλεύει τους στρατηγούς να μην καταδιώκουν ηττημένους στρατούς (SUN ZU, Η τέχνη του Πολέμου 7, 35-36). Η εξολόθρευση του Ξέρξη θα χρειαζόταν ακόμη μία ναυμαχία και τουλάχιστον δύο ακόμη μάχες. Η ναυμαχία (Μυκάλη) και η μάχη εναντίον του Μαρδόνιου (Πλαταιές) πραγματοποιήθηκαν τελικά με μεγαλειώδεις νίκες των Ελλήνων. Η τελική μάχη εναντίον του Ξέρξη δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ λόγω του παραδοσιακού Σπαρτιατικού συντηρητισμού. Το ρίσκο ήταν βέβαια μεγάλο αλλά οι Έλληνες έχασαν μία μοναδική ευκαιρία να απαλλαγούν από τους Πέρσες για πάντα. Η ανάμειξη των Περσών στον Πελοποννησιακό Πόλεμο καθώς και η υποκίνηση τους για την έναρξη του Κορινθιακού φανερώνει ότι παρά τα προφανή οφέλη της φυγής του Ξέρξη, οι διάδοχοι του κατάφεραν με έμμεσο τρόπο να προξενήσουν τεράστιες καταστροφές στους Έλληνες. Οι απώλειες των Ελλήνων σε στρατιώτες και άμαχους κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων είναι ένα μικρό κλάσμα των απωλειών του δεύτερου μισού του Πελοποννησιακού και του Κορινθιακού Πολέμου.
Η ιδιαίτερα ειδεχθής Ανταλκίδειος Ειρήνη του 386 π.Χ. αποκαλύπτει το μέγεθος του σφάλματος που διέπραξε ο Ευρυβιάδης και οι Σπαρτιάτες. Οι Έλληνες έπρεπε να περιμένουν μισό ακόμη αιώνα μέχρι την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να απαλλαγούν από την Περσική Αυτοκρατορία, και να κυριαρχήσουν στον γνωστό μέχρι τότε κόσμο.



Βιβλιογραφία
Ηρόδοτος, «Ουρανία»
Πολύαινος. «Στρατηγήματα»
J.F.C. Fuller «Η Ιδιοφυής Στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου»
Sun Zu «Η Τέχνη του Πολέμου»
Victor David Hanson «Πελοποννησιακός Πόλεμος», «What If?, No Glory That Was Greece»
Διόδωρος Σικελιώτης «Ιστορική Βιβλιοθήκη, Τόμος Ζ΄»

Ιστορικά Διλήμματα (Μέρος Γ')

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ


Με τον στρατό του Μαρδόνιου στην Θεσσαλία και του Ξέρξη στην ανατολική Θράκη η κατάσταση στην χερσόνησο του Αίμου θα αποτελούσε ένα διπλωματικό και στρατηγικό γρίφο. Ο Ξέρξης σίγουρα δεν θα καθόταν άπραγος στην Θράκη περιμένοντας κάποιον από τους σατράπες του να έρθει να τον σώσει. Θα καταλάμβανε όλη την περιοχή της Θράκης και θα προσλάμβανε και πολλούς ντόπιους μισθοφόρους. Έπειτα θα προήλαυνε μέσα από την Μακεδονία όπου θα αναγκαζόταν ακόμη μία φορά να υποταχθεί στον Μεγάλο Βασιλιά και θα κατέληγε στην Θεσσαλία για να ενωθεί με τον στρατό του Μαρδόνιου. Από την Θεσσαλία θα μπορούσε να εξαπολύσει μια κολοσσιαία επίθεση κατά των πόλεων της νοτίου Ελλάδος καθώς οι Έλληνες σε αυτή την περίπτωση θα ήταν αναγκασμένοι να καθηλωθούν σε αμυντικούς σχεδιασμούς. Οποιαδήποτε ελληνική επιθετική ενέργεια στην ανοικτή Θεσσαλική πεδιάδα, δεδομένης της τεράστιας αριθμητικής υπεροχής των Περσών σε ιππικό, θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία.
Για να σιγουρέψουν οι νότιοι Έλληνες την ολοκληρωτική νίκη έναντι του Βασιλιά έπρεπε οπωσδήποτε να πάρουν με το μέρος τους και τους Έλληνες της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Έπρεπε ο ελληνικός στρατός να προελάσει ταχύτατα και να συγκρουστεί με τον Μαρδόνιο πριν αυτός ενωθεί με τον Ξέρξη. Μετά την νίκη στην Θεσσαλία (πράγμα καθόλου εύκολο), θα έπρεπε να προελάσει μέχρι την κεντρική Μακεδονία. Έτσι οι βόρειο-Ελλαδίτες θα ένιωθαν ασφαλείς και θα ένωναν τις δυνάμεις τους με τους υπόλοιπους Έλληνες κατά των Ασιατών. Μετά την ένωση των Ελλήνων θα έπρεπε να διεξαχθεί ακόμη μία μάχη, η κρισιμότερη όλου του πολέμου.
Η μάχη αυτή θα διεξαγόταν πιθανότατα στην αρχαία Παιονία, σημερινά Σκόπια και νότια Σερβία. Ο Βασιλιάς θα προήλαυνε κατά των Ελλήνων αλλά θα απέφευγε την κατά μήκος των ακτών πορεία λόγω της επικράτησης του Ελληνικού ναυτικού. Εάν η σύγκρουση λάμβανε χώρα κοντά στη θάλασσα οι Έλληνες θα αποβίβαζαν τον στόλο τους πίσω από τους Πέρσες και θα τους περικύκλωναν. Η μάχη θα τελείωνε πριν καν αρχίσει. Λογικά ο Ξέρξης θα κατευθυνόταν από τη βόρεια πλευρά της Ροδόπης προς την σημερινή Νις της Σερβίας και μετά θα ακολουθούσε νότια κατεύθυνση προς σημερινά Σκόπια και μετά Θεσσαλονίκη.
Οι Έλληνες θα τον συναντούσαν είτε στην βόρεια Μακεδονία, είτε στην Παιονία και η μάχη θα διεξαγόταν κοντά σε κάποιο από τα μεγάλα ποτάμια της περιοχής. Η επικράτηση των Ελλήνων σε αυτή την μάχη δεν είναι βέβαιη καθώς οι Πέρσες θα πολεμούσαν για την επιβίωση τους. Η υποχώρηση θα σήμαινε για αυτούς σίγουρο θάνατο καθώς στις τάξεις του Ελληνικού στρατού θα είχαν ενταχθεί πλέον πολλοί ιππείς από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Πιθανή ελληνική νίκη θα κατατρόπωνε ανεπανόρθωτα την Περσική Αυτοκρατορία και θα την συρρίκνωνε, αν όχι θα την κατέστρεφε. Τυχόν επικράτηση του Βασιλιά θα σήμαινε ότι ο Ελληνικός στόλος θα έπρεπε να οπισθοχωρήσει για να υπερασπιστεί την Ελλάδα ακόμη μία φορά «εντός των τειχών». Η Περσική φωτιά θα απειλούσε και πάλι όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό που βρισκόταν ακόμη σε νηπιακή ηλικία.


ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Εφόσον οι Έλληνες ήταν οι νικητές του πολέμου μέχρι στιγμής και είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων θα ήταν σωστό να ερευνήσουμε τις σχέσεις των πόλεων-κρατών και πώς είχαν διαμορφωθεί μέχρι το πολεμικό συμβούλιο στην Άνδρο.
Οι Σπαρτιάτες με το απίστευτο θάρρος και την τόλμη τους να αντιπαρατεθούν στον στρατό του Βασιλιά στις Θερμοπύλες με τόσους λίγους άντρες, είχαν κερδίσει επάξια την αρχηγία των Ελλήνων στον πόλεμο. Ο Λεωνίδας με τριακόσιους Όμοιους οπλίτες της Σπάρτης, εφτακόσιους Θεσπιείς και χίλιους περίπου οπλίτες από διάφορες άλλες πόλεις κατάφεραν να αντισταθούν στον απειράριθμο ασιατικό στρατό για μία ολόκληρη εβδομάδα, και νικήθηκαν ύστερα από προδοσία. Οι Έλληνες έχασαν όχι περισσότερους από πεντακόσιους άντρες ενώ οι απώλειες των Περσών υπολογίζονται στις 25,000 άντρες. Ύστερα από λίγο καιρό η Αθήνα καταστράφηκε και η Σπάρτη φάνταζε ως η μοναδική ελπίδα του Ελληνισμού.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνος άλλαξε όμως τις ισορροπίες μέσα στον Ελληνικό συνασπισμό. Ο θρίαμβος των ελληνικών τριηρών ανέδειξε την ναυμαχία ως την καθοριστική στιγμή των Περσικών Πολέμων. Μετά το πέρας της ναυμαχίας παύει η όποια επιθετικότητα από μέρους των εισβολέων, ενώ οι Έλληνες παίρνουν θάρρος και αναλαμβάνουν στρατηγικές πρωτοβουλίες. Οι πρωταίτιοι και κύριοι πρωταγωνιστές του ελληνικού θριάμβου ήταν οι Αθηναίοι. Ο Θεμιστοκλής ξεγέλασε και παρέσυρε τον Ξέρξη σε ναυμαχία σε στενό θαλάσσιο πέρασμα όπου το μεγάλο αριθμητικό του πλεονέκτημα ήταν όχι μόνο άχρηστο αλλά και επιζήμιο καθώς πολλά περσικά πλοία συγκρούστηκαν μεταξύ τους κατά την διάρκεια της μάχης και βυθιστήκανε. Οι Αθηναίοι ναύτες ανέλαβαν την πιο δύσκολη αποστολή κατά την διάρκεια της ναυμαχίας, να αντιπαρατεθούν στους εξίσου έμπειρους και αξιόμαχους Φοίνικες του περσικού στόλου, και τα κατάφεραν περίφημα. Η Αθήνα είχε γίνει πλέον η ηγέτιδα πόλη του ελληνισμού που κατάφερε να εκδιώξει τον Βασιλιά από την Ευρώπη.
Στο συμβούλιο της Άνδρου έχουμε τα πρώτα σημάδια του “ψυχροπολεμικού” κλίματος που άρχισε να επικρατεί μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, όπως και με τους συμμάχους πριν ακόμη από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου όταν διαφαινόταν η ήττα της Γερμανίας. Οι Αθηναίοι ήθελαν να πλεύσουν στον Ελλήσποντο, να νικήσουν ξανά τον στόλο του Ξέρξη και να καταστρέψουν την γέφυρα Ευρώπης-Ασίας ώστε να καταστεί η πόλη τους η αδιαφιλονίκητη ηγέτιδα των Ελλήνων.
Αυτό θα ήταν το χειρότερο πιθανό ενδεχόμενο για τους Σπαρτιάτες. Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να βαδίσουν και εναντίον του Μαρδόνιου και εναντίον του Ξέρξη με μεγάλες δυνάμεις ώστε να είναι αυτοί που θα εξοντώσουν τον Βασιλιά και το τέλος του πολέμου να βρει αυτούς ως ηγέτες του Ελληνισμού. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Σπαρτιάτες έστειλαν όλους σχεδόν τους οπλίτες τους στις Πλαταιές εναντίον του Μαρδόνιου. Για να μειώσουν το κύρος της Αθήνας και να αυξήσουν το δικό τους.
Το μεγάλο πρόβλημα για τους Σπαρτιάτες θα ήταν ότι δεν θα μπορούσαν να στείλουν τόσους πολλούς Όμοιους στην βόρεια Ελλάδα όπου θα διεξαγόταν και η τελική αναμέτρηση, λόγω του κινδύνου εξέγερσης των Μεσσηνίων που ελλόχευε πάντα, αλλά θα έπρεπε να βασιστούν σε συμμαχικές δυνάμεις. Μία ενδεχόμενη ήττα των Σπαρτιατών στον βορρά θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του Θεμιστοκλή.

ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Για να προσεγγίσουμε το αποτέλεσμα της τελικής μάχης μεταξύ του Ξέρξη και των Ελλήνων θα πρέπει πρώτα να υπολογίσουμε τις δυνάμεις που θα μπορούσαν να παρατάξουν οι αντίπαλοι στο πεδίο της μάχης. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο στρατός το Βασιλιά έφτανε το ένα εκατομμύριο άντρες. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν αυτό τον αριθμό υπερβολικό. Για τα δεδομένα μιας χαώδους αυτοκρατορίας με τόσο μεγάλο πληθυσμό ο αριθμός δεν είναι καθόλου υπερβολικός αν λάβουμε υπόψιν δύο στοιχεία. Πρώτον, ο στρατός αυτός συνόδευε τον Μεγάλο Βασιλιά της Ασίας. Δεν είναι δυνατόν να δεχόμαστε ότι ισχυροί σατράπες μπορούσαν σχετικά εύκολα να συγκεντρώσουν στρατό εκατό χιλιάδων και ο Βασιλιάς δεν μπορούσε να μαζέψει ένα εκατομμύριο. Δεύτερον, ο Ηρόδοτος στον εξωπραγματικό αυτόν αριθμό δεν αναφέρει μόνο τους μάχιμους στρατιώτες αλλά ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα. Αυτό σημαίνει ότι οι μάχιμοι δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τις πεντακόσιες χιλιάδες. Αν λάβουμε υπόψιν ότι ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αρχίδαμος συγκέντρωσε εξήντα χιλιάδες στρατιώτες κατά την πρώτη εισβολή των Πελοποννησίων για την δήωση της Αττικής το 431 π.Χ. (δεδομένης της τεράστιας διαφοράς δυναμικότητας Σπάρτης-Περσίας), οι πεντακόσιες χιλιάδες στρατιώτες φαντάζει λογικός αριθμός για τον στρατό του Ξέρξη.
Οι απώλειες των Περσών μέχρι και την Σαλαμίνα πρέπει να προσέγγιζαν τις εκατό χιλιάδες. Είκοσι πέντε χιλιάδες στις Θερμοπύλες, γύρω στις δέκα χιλιάδες στο Αρτεμίσιο και στην απόπειρα περίπλου της Εύβοιας, και γύρω στις εξήντα χιλιάδες στη Σαλαμίνα καθώς από τα περσικά πλοία που βυθιζότανε δεν γλίτωνε κανείς. Οι αριθμοί που αναφέρω στις απώλειες των ναυμαχιών είναι οι πεζοί που επιβιβαζόταν στα πλοία για την ισχυροποίηση τους και δεν αναφέρομαι καθόλου στους ναύτες που χάθηκαν.
Ο Ξέρξης λοιπόν αφού άφησε στον Μαρδόνιο εκατό χιλιάδες άντρες θα πρέπει να αναχώρησε για την Ασία με περίπου τριακόσιες χιλιάδες. Ο κύριος όγκος του Βασιλιά θα αποτελούταν από ιππείς και πεζικάριους καθώς οι περισσότεροι τοξότες λογικά θα είχαν επιβιβαστεί στα πλοία για την ναυμαχία στην Σαλαμίνα. Μία αναλογία 250.000 πεζοί – 50.000 ιππείς φαντάζει λογική δεδομένου του περιορισμένου ρόλου του ιππικού στον πόλεμο μέχρι στιγμής. Θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και περίπου είκοσι χιλιάδες Θράκες μισθοφόρους που ο Ξέρξης θα μπορούσε να προσλάβει.
Ο στρατός των Ελλήνων θα αποτελούταν από δέκα χιλιάδες Σπαρτιάτες, γύρω στις σαράντα χιλιάδες οπλίτες από τις Ελληνικές πόλεις-κράτη και τη Μακεδονία και γύρω στις δέκα χιλιάδες ιππείς από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Είναι επίσης πιθανό ο τύραννος των Συρακουσών Γέλων, ο οποίος τον προηγούμενο χρόνο είχε συντρίψει τους Καρχηδονίους στην Σικελία, να έστελνε γύρω στους δέκα χιλιάδες στρατιώτες για να αποκομίσει και αυτός οφέλη από την συντριβή του Ξέρξη.

Ιστορικά Διλήμματα (Μέρος Β')

ΝΑΥΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΠΛΙΑ

Είχαν όμως οι Έλληνες την επιχειρησιακή δυνατότητα να καταστρέψουν την γέφυρα του Ελλησπόντου και να αποκλείσουν τον Μεγάλο Βασιλιά στην Ευρώπη? Με την ναυμαχία της Σαλαμίνας οι Έλληνες είχαν εξασφαλίσει την υπεροπλία στο δυτικό Αιγαίο μόνο. Ο στόλος των Περσών είχε υποστεί δεινή ήττα μεν, αλλά εξακολουθούσε να αριθμεί περισσότερα πλοία από τον ελληνικό καθώς ένα μεγάλο μέρος των πλοίων δεν πρόλαβαν να πάρουν μέρος στην ναυμαχία στις ακτές της Αττικής. Αν συνυπολογίσουμε και τα πλοία που λογικά θα είχε αφήσει ο βασιλιάς για να φυλάνε την γέφυρα και τα πλοία που ήταν φρουρά των λιμανιών της Ιωνίας και θα σπεύδανε να βοηθήσουν τον ηγεμόνα τους τότε το αριθμητικό πλεονέκτημα των Περσών πρέπει να πλησίαζε το 2:1. Θα χρειαζόταν ακόμη μία μεγάλη ναυμαχία για την κυριαρχία στο ανατολικό Αιγαίο που πραγματοποιήθηκε ύστερα από λίγους μήνες στο ακρωτήριο της Μυκάλης.
Παρά την αριθμητική υπεροχή των Περσών, ο ελληνικός στόλος διέθετε δύο μεγάλα πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων του. Διέθετε καλύτερη ποιότητα πλοίων, πληρωμάτων και διοικητών, και πολύ καλύτερη ψυχολογία. Το ψυχολογικό πλεονέκτημα έγκειται στον θρίαμβο πριν από λίγες μέρες στην Σαλαμίνα καθώς και στην καταδίωξη του εχθρικού στόλου. Ο Ναπολέοντας έλεγε ότι το ψυχολογικό πλεονέκτημα είναι ίσο με αριθμητική αναλογία 3:1 έναντι του εχθρού. Όμως το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν η ποιότητα των πληρωμάτων. Η ελίτ του Περσικού στόλου, τα Φοινικικά και τα Κυπριακά πλοία και πληρώματα βρισκόταν στο βυθό των στενών της Αττικής. Τα εναπομείναντα πλοία και πληρώματα δεν είχαν ούτε την εκπαίδευση ούτε την οργάνωση να αντιμετωπίσουν τους άριστα εκπαιδευμένους και με υψηλό φρόνημα Έλληνες ναυτικούς.
Η ναυμαχία θα δινόταν κάπου στον Ελλήσποντο όπως πολλές μεταγενέστερες κρίσιμες ναυμαχίες (Πελοποννησιακός Πόλεμος, Οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης). Τα ανοιχτά του Ελλησπόντου είναι μία ιδιαίτερη θάλασσα. Οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν συχνά στην περιοχή καθώς και τα πολύ δυνατά ρεύματα έχουν πολλές φορές χαλάσει την συνοχή οργανωμένων στόλων τόσο ώστε να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους προτού καν αρχίσει η ναυμαχία. Χωρίς να είναι σίγουρο ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε και με τον Ελληνικό στόλο, είναι γενικά παραδεκτό ότι οι αντίξοες συνθήκες συνήθως ευνοούν τον ασθενέστερο αντίπαλο. Το πιθανότερο είναι ότι οι Έλληνες θα καταναυμαχούσαν τον Περσικό στόλο ξανά (όπως έγινε και στη Μυκάλη) αλλά με περισσότερες απώλειες από την Σαλαμίνα λόγω του ανοικτού πεδίου μάχης, που δίνει πλεονέκτημα στον μεγαλύτερο στόλο αλλά και λόγω ότι οι Πέρσες τώρα θα μάχονταν για την ίδια τους την ζωή και θα πολεμούσαν με ιδιαίτερο φανατισμό. Η έλλειψη όμως των έμπειρων Φοινίκων και Κυπρίων ναυτικών θα ήταν η Αχίλλειος πτέρνα του στόλου του βασιλιά και θα καθόριζε το αποτέλεσμα υπέρ των Ελλήνων.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

Η κατάσταση στην Περσική Αυτοκρατορία θα περιπλεκόταν ιδιαίτερα αν ο Βασιλιάς έμενε αποκομμένος στην Ευρώπη. Πολλές επαρχίες θα ξεκινούσαν επανάσταση με πρώτη την Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι θα μάθαιναν πρώτοι από όλους τα νέα και παρακινούμενοι από τον πατριωτικό τους ζήλο θα επαναστατούσαν διεκδικώντας την ανεξαρτησία τους. Πολύ αργότερα από τους Αιγυπτίους θα ξεσηκωνόταν οι λαοί της κεντρικής Ασίας. Τα νέα της τραγικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο Αυτοκράτορας θα αργούσαν να φτάσουν τόσο μακριά, αλλά όταν οι πολεμικοί λαοί, Βάκτριοι, Σογδιανοί, Μασσαγέτες, πληροφορούνταν για το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η αυτοκρατορία σίγουρα θα επαναστατούσαν. Τα Ινδικά βασίλεια που ήταν φόρου υποτελή στους Πέρσες αποτελούν ένα ερωτηματικό. Ο μεγαλύτερος εχθρός των Ινδών της Πενταποταμίας (Punjab) δηλαδή των φυλών που ζούσαν γύρω από τον Ινδό ποταμό (Άσπιοι, Γουριαίοι, Ασπάσιοι, Ασσακηνοί, Αστακηνοί, Νυσσαίοι, Μαλλοί), ήταν οι ομοεθνείς τους που κατοικούσαν στην περιοχή του ποταμού Γάγγη (όπως συμβαίνει και σήμερα με την διαμάχη Ινδίας-Πακιστάν). Η συμμαχία-υποτέλεια τους στην Περσική Αυτοκρατορία ήταν ικανή να αποτρέψει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια εναντίον τους από κάθε εχθρό. Το στρατηγικό βάθος και τα μέσα που μπορούσε να διαθέσει ο Μεγάλος Βασιλιάς καθιστούσαν τον πόλεμο μέσα στα σύνορα της Αυτοκρατορίας καθαρή αυτοκτονία. Οπότε το πιθανότερο είναι οι Ινδοί να μην αποστατούσαν από τους Πέρσες.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα των Περσών θα ήταν οι Μήδοι. Οι Μήδοι ήταν οι προκάτοχοι της τεράστιας ασιατικής αυτοκρατορίας. Ο Κύρος Β΄ (590-529 π.Χ), ο επονομαζόμενος και Μέγας, ανέτρεψε τον Βασιλιά των Μήδων και παππού του Αστυάγη το 550 π.Χ. και σχημάτισε την Περσική Αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Όπως είναι φυσικό οι Μήδοι αντιμετώπιζαν τους Πέρσες με αρκετή υπεροψία και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να ξαναγίνουν αυτοί οι κυρίαρχοι στην Ασία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως ο Ξέρξης έστειλε πρώτους τους Μήδους εναντίων των Ομοίων της Σπάρτης στα στενά των Θερμοπυλών. Τους έστειλε σε σίγουρο θάνατο για δύο κυρίως λόγους. Για να εξοντώσει, μέσω των Σπαρτιατών, τους πιο δυνατούς και επικίνδυνους στρατιώτες των Μήδων αλλά και για να τους ταπεινώσει. Και τα κατάφερε περίφημα. Οι Μήδοι λοιπόν θα εξεγειρόταν και έχοντας το πλεονέκτημα της εγγύτητας στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας θα αποτελούσαν την πιο σημαντική απειλή για τους Αχαιμενίδες.
Ο πραγματικός κίνδυνος για τον Ξέρξη όμως θα προερχόταν μέσα από την οικογένεια του. Οι Πέρσες, όπως και οι περισσότεροι ασιάτες (πχ Οθωμανοί), είχαν ως πρακτική την φυσική εξόντωση όλων των πιθανών διαδόχων του Βασιλιά. Ενώ οι ικανότεροι εκτελούνταν, οι λιγότερο ικανοί στέλνονταν διοικητές σε απομακρυσμένες περιοχές με περιορισμένους πόρους και ευκαιρίες εξέλιξης. Καθώς οι περισσότεροι Πέρσες θα τον θεωρούσαν ήδη πεθαμένο θα ξεκινούσε η κούρσα της διαδοχής. Μόνο που οι περισσότερο ικανοί συγγενείς του Ξέρξη θα ήταν ήδη νεκροί. Και όλοι οι υποψήφιοι διάδοχοι θα αδιαφορούσαν για την τύχη του και το πιθανότερο είναι ότι ο Βασιλιάς δεν θα λάμβανε καμιά βοήθεια καθώς όλοι οι σατράπες θα έψαχναν να βρουν άλλους ισχυρούς συμμάχους. Οι δυνατότεροι σατράπες θα πολεμούσαν μεταξύ τους (όπως και οι Διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου) ώσπου να αναδειχθεί ο ισχυρότερος ή να αλληλοκαταστρεφόταν.
Η Ιωνία θα αποστατούσε επίσης καθώς οι Έλληνες της Μικρά Ασίας θα αναθαρρούσανε, και η Περσική Αυτοκρατορία, αν δεν διαλυόταν, θα συρρικνωνόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό και θα αποτελούσε στην καλύτερη περίπτωση μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Σε αυτή την περίπτωση οι Πέρσες δεν θα αποτελούσαν πλέον απειλή για τον Ελληνισμό και ούτε θα αναμειγνυόταν με καταστρεπτικές συνέπειες (Πελοποννησιακός, Κορινθιακός πόλεμος) στις ελληνικές υποθέσεις.
Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο κάποιος ισχυρός άντρας της βασιλικής οικογένειας να αναλάμβανε την εξουσία της Περσικής Αυτοκρατορίας και ύστερα από λίγα χρόνια να ήθελε να εκδικηθεί για την ντροπή που υπέστη ο συγγενής του και να λάμβανε χώρα και τρίτη Περσική εισβολή στην Ελλάδα με απρόβλεπτες συνέπειες. Αυτό σημαίνει ότι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ίσως να μην συνέβαινε ποτέ επειδή οι Έλληνες θα ήταν αναγκασμένοι να αφήσουν στην άκρη τις διαφορές τους για την αντιμετώπιση της κοινής απειλής(όπως έκαναν οι Αθηναίοι με τους Αιγινήτες στην εκστρατεία του Ξέρξη). Όλα αυτά βέβαια αν και μόνο αν ο Ξέρξης έχανε τον πόλεμο. Τι θα γινόταν αν ο στρατός του Βασιλιά επικρατούσε τελικά?