Ιστορικά Διλήμματα (Μέρος Γ')

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ


Με τον στρατό του Μαρδόνιου στην Θεσσαλία και του Ξέρξη στην ανατολική Θράκη η κατάσταση στην χερσόνησο του Αίμου θα αποτελούσε ένα διπλωματικό και στρατηγικό γρίφο. Ο Ξέρξης σίγουρα δεν θα καθόταν άπραγος στην Θράκη περιμένοντας κάποιον από τους σατράπες του να έρθει να τον σώσει. Θα καταλάμβανε όλη την περιοχή της Θράκης και θα προσλάμβανε και πολλούς ντόπιους μισθοφόρους. Έπειτα θα προήλαυνε μέσα από την Μακεδονία όπου θα αναγκαζόταν ακόμη μία φορά να υποταχθεί στον Μεγάλο Βασιλιά και θα κατέληγε στην Θεσσαλία για να ενωθεί με τον στρατό του Μαρδόνιου. Από την Θεσσαλία θα μπορούσε να εξαπολύσει μια κολοσσιαία επίθεση κατά των πόλεων της νοτίου Ελλάδος καθώς οι Έλληνες σε αυτή την περίπτωση θα ήταν αναγκασμένοι να καθηλωθούν σε αμυντικούς σχεδιασμούς. Οποιαδήποτε ελληνική επιθετική ενέργεια στην ανοικτή Θεσσαλική πεδιάδα, δεδομένης της τεράστιας αριθμητικής υπεροχής των Περσών σε ιππικό, θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία.
Για να σιγουρέψουν οι νότιοι Έλληνες την ολοκληρωτική νίκη έναντι του Βασιλιά έπρεπε οπωσδήποτε να πάρουν με το μέρος τους και τους Έλληνες της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Έπρεπε ο ελληνικός στρατός να προελάσει ταχύτατα και να συγκρουστεί με τον Μαρδόνιο πριν αυτός ενωθεί με τον Ξέρξη. Μετά την νίκη στην Θεσσαλία (πράγμα καθόλου εύκολο), θα έπρεπε να προελάσει μέχρι την κεντρική Μακεδονία. Έτσι οι βόρειο-Ελλαδίτες θα ένιωθαν ασφαλείς και θα ένωναν τις δυνάμεις τους με τους υπόλοιπους Έλληνες κατά των Ασιατών. Μετά την ένωση των Ελλήνων θα έπρεπε να διεξαχθεί ακόμη μία μάχη, η κρισιμότερη όλου του πολέμου.
Η μάχη αυτή θα διεξαγόταν πιθανότατα στην αρχαία Παιονία, σημερινά Σκόπια και νότια Σερβία. Ο Βασιλιάς θα προήλαυνε κατά των Ελλήνων αλλά θα απέφευγε την κατά μήκος των ακτών πορεία λόγω της επικράτησης του Ελληνικού ναυτικού. Εάν η σύγκρουση λάμβανε χώρα κοντά στη θάλασσα οι Έλληνες θα αποβίβαζαν τον στόλο τους πίσω από τους Πέρσες και θα τους περικύκλωναν. Η μάχη θα τελείωνε πριν καν αρχίσει. Λογικά ο Ξέρξης θα κατευθυνόταν από τη βόρεια πλευρά της Ροδόπης προς την σημερινή Νις της Σερβίας και μετά θα ακολουθούσε νότια κατεύθυνση προς σημερινά Σκόπια και μετά Θεσσαλονίκη.
Οι Έλληνες θα τον συναντούσαν είτε στην βόρεια Μακεδονία, είτε στην Παιονία και η μάχη θα διεξαγόταν κοντά σε κάποιο από τα μεγάλα ποτάμια της περιοχής. Η επικράτηση των Ελλήνων σε αυτή την μάχη δεν είναι βέβαιη καθώς οι Πέρσες θα πολεμούσαν για την επιβίωση τους. Η υποχώρηση θα σήμαινε για αυτούς σίγουρο θάνατο καθώς στις τάξεις του Ελληνικού στρατού θα είχαν ενταχθεί πλέον πολλοί ιππείς από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Πιθανή ελληνική νίκη θα κατατρόπωνε ανεπανόρθωτα την Περσική Αυτοκρατορία και θα την συρρίκνωνε, αν όχι θα την κατέστρεφε. Τυχόν επικράτηση του Βασιλιά θα σήμαινε ότι ο Ελληνικός στόλος θα έπρεπε να οπισθοχωρήσει για να υπερασπιστεί την Ελλάδα ακόμη μία φορά «εντός των τειχών». Η Περσική φωτιά θα απειλούσε και πάλι όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό που βρισκόταν ακόμη σε νηπιακή ηλικία.


ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Εφόσον οι Έλληνες ήταν οι νικητές του πολέμου μέχρι στιγμής και είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων θα ήταν σωστό να ερευνήσουμε τις σχέσεις των πόλεων-κρατών και πώς είχαν διαμορφωθεί μέχρι το πολεμικό συμβούλιο στην Άνδρο.
Οι Σπαρτιάτες με το απίστευτο θάρρος και την τόλμη τους να αντιπαρατεθούν στον στρατό του Βασιλιά στις Θερμοπύλες με τόσους λίγους άντρες, είχαν κερδίσει επάξια την αρχηγία των Ελλήνων στον πόλεμο. Ο Λεωνίδας με τριακόσιους Όμοιους οπλίτες της Σπάρτης, εφτακόσιους Θεσπιείς και χίλιους περίπου οπλίτες από διάφορες άλλες πόλεις κατάφεραν να αντισταθούν στον απειράριθμο ασιατικό στρατό για μία ολόκληρη εβδομάδα, και νικήθηκαν ύστερα από προδοσία. Οι Έλληνες έχασαν όχι περισσότερους από πεντακόσιους άντρες ενώ οι απώλειες των Περσών υπολογίζονται στις 25,000 άντρες. Ύστερα από λίγο καιρό η Αθήνα καταστράφηκε και η Σπάρτη φάνταζε ως η μοναδική ελπίδα του Ελληνισμού.
Η ναυμαχία της Σαλαμίνος άλλαξε όμως τις ισορροπίες μέσα στον Ελληνικό συνασπισμό. Ο θρίαμβος των ελληνικών τριηρών ανέδειξε την ναυμαχία ως την καθοριστική στιγμή των Περσικών Πολέμων. Μετά το πέρας της ναυμαχίας παύει η όποια επιθετικότητα από μέρους των εισβολέων, ενώ οι Έλληνες παίρνουν θάρρος και αναλαμβάνουν στρατηγικές πρωτοβουλίες. Οι πρωταίτιοι και κύριοι πρωταγωνιστές του ελληνικού θριάμβου ήταν οι Αθηναίοι. Ο Θεμιστοκλής ξεγέλασε και παρέσυρε τον Ξέρξη σε ναυμαχία σε στενό θαλάσσιο πέρασμα όπου το μεγάλο αριθμητικό του πλεονέκτημα ήταν όχι μόνο άχρηστο αλλά και επιζήμιο καθώς πολλά περσικά πλοία συγκρούστηκαν μεταξύ τους κατά την διάρκεια της μάχης και βυθιστήκανε. Οι Αθηναίοι ναύτες ανέλαβαν την πιο δύσκολη αποστολή κατά την διάρκεια της ναυμαχίας, να αντιπαρατεθούν στους εξίσου έμπειρους και αξιόμαχους Φοίνικες του περσικού στόλου, και τα κατάφεραν περίφημα. Η Αθήνα είχε γίνει πλέον η ηγέτιδα πόλη του ελληνισμού που κατάφερε να εκδιώξει τον Βασιλιά από την Ευρώπη.
Στο συμβούλιο της Άνδρου έχουμε τα πρώτα σημάδια του “ψυχροπολεμικού” κλίματος που άρχισε να επικρατεί μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, όπως και με τους συμμάχους πριν ακόμη από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου όταν διαφαινόταν η ήττα της Γερμανίας. Οι Αθηναίοι ήθελαν να πλεύσουν στον Ελλήσποντο, να νικήσουν ξανά τον στόλο του Ξέρξη και να καταστρέψουν την γέφυρα Ευρώπης-Ασίας ώστε να καταστεί η πόλη τους η αδιαφιλονίκητη ηγέτιδα των Ελλήνων.
Αυτό θα ήταν το χειρότερο πιθανό ενδεχόμενο για τους Σπαρτιάτες. Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να βαδίσουν και εναντίον του Μαρδόνιου και εναντίον του Ξέρξη με μεγάλες δυνάμεις ώστε να είναι αυτοί που θα εξοντώσουν τον Βασιλιά και το τέλος του πολέμου να βρει αυτούς ως ηγέτες του Ελληνισμού. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Σπαρτιάτες έστειλαν όλους σχεδόν τους οπλίτες τους στις Πλαταιές εναντίον του Μαρδόνιου. Για να μειώσουν το κύρος της Αθήνας και να αυξήσουν το δικό τους.
Το μεγάλο πρόβλημα για τους Σπαρτιάτες θα ήταν ότι δεν θα μπορούσαν να στείλουν τόσους πολλούς Όμοιους στην βόρεια Ελλάδα όπου θα διεξαγόταν και η τελική αναμέτρηση, λόγω του κινδύνου εξέγερσης των Μεσσηνίων που ελλόχευε πάντα, αλλά θα έπρεπε να βασιστούν σε συμμαχικές δυνάμεις. Μία ενδεχόμενη ήττα των Σπαρτιατών στον βορρά θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του Θεμιστοκλή.

ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Για να προσεγγίσουμε το αποτέλεσμα της τελικής μάχης μεταξύ του Ξέρξη και των Ελλήνων θα πρέπει πρώτα να υπολογίσουμε τις δυνάμεις που θα μπορούσαν να παρατάξουν οι αντίπαλοι στο πεδίο της μάχης. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο στρατός το Βασιλιά έφτανε το ένα εκατομμύριο άντρες. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν αυτό τον αριθμό υπερβολικό. Για τα δεδομένα μιας χαώδους αυτοκρατορίας με τόσο μεγάλο πληθυσμό ο αριθμός δεν είναι καθόλου υπερβολικός αν λάβουμε υπόψιν δύο στοιχεία. Πρώτον, ο στρατός αυτός συνόδευε τον Μεγάλο Βασιλιά της Ασίας. Δεν είναι δυνατόν να δεχόμαστε ότι ισχυροί σατράπες μπορούσαν σχετικά εύκολα να συγκεντρώσουν στρατό εκατό χιλιάδων και ο Βασιλιάς δεν μπορούσε να μαζέψει ένα εκατομμύριο. Δεύτερον, ο Ηρόδοτος στον εξωπραγματικό αυτόν αριθμό δεν αναφέρει μόνο τους μάχιμους στρατιώτες αλλά ολόκληρο το εκστρατευτικό σώμα. Αυτό σημαίνει ότι οι μάχιμοι δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τις πεντακόσιες χιλιάδες. Αν λάβουμε υπόψιν ότι ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αρχίδαμος συγκέντρωσε εξήντα χιλιάδες στρατιώτες κατά την πρώτη εισβολή των Πελοποννησίων για την δήωση της Αττικής το 431 π.Χ. (δεδομένης της τεράστιας διαφοράς δυναμικότητας Σπάρτης-Περσίας), οι πεντακόσιες χιλιάδες στρατιώτες φαντάζει λογικός αριθμός για τον στρατό του Ξέρξη.
Οι απώλειες των Περσών μέχρι και την Σαλαμίνα πρέπει να προσέγγιζαν τις εκατό χιλιάδες. Είκοσι πέντε χιλιάδες στις Θερμοπύλες, γύρω στις δέκα χιλιάδες στο Αρτεμίσιο και στην απόπειρα περίπλου της Εύβοιας, και γύρω στις εξήντα χιλιάδες στη Σαλαμίνα καθώς από τα περσικά πλοία που βυθιζότανε δεν γλίτωνε κανείς. Οι αριθμοί που αναφέρω στις απώλειες των ναυμαχιών είναι οι πεζοί που επιβιβαζόταν στα πλοία για την ισχυροποίηση τους και δεν αναφέρομαι καθόλου στους ναύτες που χάθηκαν.
Ο Ξέρξης λοιπόν αφού άφησε στον Μαρδόνιο εκατό χιλιάδες άντρες θα πρέπει να αναχώρησε για την Ασία με περίπου τριακόσιες χιλιάδες. Ο κύριος όγκος του Βασιλιά θα αποτελούταν από ιππείς και πεζικάριους καθώς οι περισσότεροι τοξότες λογικά θα είχαν επιβιβαστεί στα πλοία για την ναυμαχία στην Σαλαμίνα. Μία αναλογία 250.000 πεζοί – 50.000 ιππείς φαντάζει λογική δεδομένου του περιορισμένου ρόλου του ιππικού στον πόλεμο μέχρι στιγμής. Θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και περίπου είκοσι χιλιάδες Θράκες μισθοφόρους που ο Ξέρξης θα μπορούσε να προσλάβει.
Ο στρατός των Ελλήνων θα αποτελούταν από δέκα χιλιάδες Σπαρτιάτες, γύρω στις σαράντα χιλιάδες οπλίτες από τις Ελληνικές πόλεις-κράτη και τη Μακεδονία και γύρω στις δέκα χιλιάδες ιππείς από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Είναι επίσης πιθανό ο τύραννος των Συρακουσών Γέλων, ο οποίος τον προηγούμενο χρόνο είχε συντρίψει τους Καρχηδονίους στην Σικελία, να έστελνε γύρω στους δέκα χιλιάδες στρατιώτες για να αποκομίσει και αυτός οφέλη από την συντριβή του Ξέρξη.