Τρίτη 28 Ιουνίου 2011

PALLIDA MORS SARACENORUM


Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ

7 ΜΑΡΤΙΟΥ 961



ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το έτος 815μ.Χ απέτυχε στην Ισπανία επαναστατικό κίνημα κατά του εμίρη Al Hakam της δυναστείας των Ομμεϋάδων, αναγκάζοντας τον αρχηγό της επανάστασης Abu Hafs(Αποχάβος των Βυζαντινών) να καταφύγει στην Αίγυπτο μαζί με τους υποστηρικτές του. Εκμεταλλευόμενοι τους εμφυλίους εντός του Αραβικού κόσμου κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια το 816. Σε μια από τις πειρατικές επιδρομές τους έφτασαν ως τη Κρήτη και χαρακτηριστικά δήλωσαν "Ιδού η γη όπου σ'αυτήν ρέει μέλι και γάλα" (Σκυλιτζής Ι., Χρονογραφία σελ.56). Το 824-5 ο εμίρης Al Mamun ανεκατέλαβε την πόλη αναγκάζοντας τον δαιμόνιο Abu Hafs να εγκαταλείψει τη χώρα και να αποβιβαστεί στη Κρήτη, πιθανόν κοντά στα Μάταλα. Η απουσία του αυτοκρατορικού στόλου που ήταν εμπλεγμένος σε εμφύλιες διαμάχες τους έδωσε την ευκαιρία να κατακτήσουν συστηματικά το νησί ως το έτος 828. Μετά από μια ανεπιτυχή και πρόχειρα οργανωμένη προσπάθεια ανακατάληψης από τους Βυζαντινούς υπό τους πρωτοσπαθάριους Φωτεινό και Δαμιανό, οι Άραβες οχυρώνουν μια τοποθεσία με ισχυρό τείχος και τάφρο και την ονομάζουν Αλ-Χαντάκ δηλαδή το σημερινό Ηράκλειο Από τότε ξεκινάει η πειρατική τους δράση που δεν είχε σκοπό την υποδούλωση άλλων νησιών, απλώς την απόσπαση λύτρων ή λείας από διερχόμενα εμπορικά πλοία.
Δύο ακόμη προσπάθειες απελευθέρωσης του νησιού, υπό τον στρατηγό Κρατερό και τον στρατηγό Ωορύφα κατέληξαν σε αποτυχία. Το γεγονός όμως που άλλαξε τις ισορροπίες στη σύγκρουση ήταν η άλωση και εξαπονδρισμός της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς υπό τον εξομώτη Λέων Τριπολίτη το 904μ.Χ.. Μετά από μια παραπλανιτική πορεία προς τη Κωνσταντινούπολη, ο αραβικός στόλος κινήθηκε προς την ανυπεράσπιστη και με χαμηλά ναυτικά τείχη πρωτεύουσα της Μακεδονίας και προξένησε μεγάλες καταστροφές έπειτα από πολιορκία μόλις δύο ημερών.
Ήταν πλέον φανερό πως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπρεπε πάση θυσία να επανακαταλάβει τη μεγαλόνησο αλλά οι συνεχείς εσωτερικές έριδες καθυστερούσαν την ανάληψη αυτής της παράτολμης εκστρατείας θέτοντας έτσι πιο γερά τα θεμέλια της εξουσίας των Σαρακηνών στη Κρήτη αλλά και στο Νότιο Αιγαίο, θέτωντας έτσι τη ναυτική εμπορική δραστηριότητα στο αρχιπέλαγος σε θηλειά.
Το 959 μ.Χ. ανεβαίνει στον θρόνο της Πόλης ο Ρωμανός Β', ο πρώτος σύζυγος της περίφημης Θεοφανούς της Φόνισσας, καρπός του γάμου τους ήταν ο σπουδαίος αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β' ο Βουλγαροκτόνος. Ο Ρωμανός αποφασίζει να αναλάβει δράση απέναντι στους Άραβες και επιλέγει τον Νικηφόρο Φωκά, μέλος γνωστής οικογένειας στρατιωτικών, ως Δομέστικο των σχολών της Ανατολής. Την επόμενη χρονιά ο Αυτοκράτορας μαζί με τον στρατηγό ετοιμάζουν μία κολοσσιαίων διαστάσεων αρμάδα αποτελούμενη από δύο χιλιάδες πυροφόρα χελάνδια, χίλιοι δρόμωνες και 307 "καματηρά" (πλοία εφοδιοπομπής)! Ένας άνευ προηγουμένου τεράστιος στόλος αποτελούμενος από εκατοντάδες χιλιάδες πολεμιστές. Οι αραβικές πηγές αναφέρουν στόλο επτακοσίων καραβιών με 72 χιλιάδες πεζούς και 5 χιλιάδες ιππείς. Ακόμα και αν ισχύουν οι μετριοπαθείς εκτιμήσεις των αράβων ιστορικών, το μέγεθος του στόλου και του στρατού ήταν ικανό να προκαλέσει πανικό σε οποιοδήποτε βασίλειο της εποχής. Ο στόλος πέρασε από αρκετά νησιά του Αιγαίου αλλά στη Σαντορίνη σταμάτησε επειδή οι Βυζαντινοί ναυτικοί δεν ήξεραν τη διαδρομή νοτιότερα! τόσος ήταν ο φόβος που ενέπνεαν οι Σαρακηνοί πειρατές που οι κυβερνήτες των αυτοκρατορικών πλοίων δεν τολμούσαν εδώ και πολλά χρόνια να προσεγγίσουν την Κρήτη. Τελικά τη λύση την έδωσαν Καρπάθιοι ναυτικοί που οδήγησαν τη πανστρατιά του Φωκά στη νησίδα Δία στις ακτές του νησιού.



Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ


Από τη νησίδα ο Φωκάς έστειλε κατασκοπευτικά σκάφη ενώ περίμενε ολοκληρο τον στόλο να καταφθάσει. Οι Σαρακηνοί αιφνιδιάστηκαν από το μέγεθος του εκστρατευτικού σώματος αλλά γρήγορα αναθάρρησαν και έλαβαν θέσεις στις ακτές για να εμποδίσουν την απόβαση. Καθώς δεν υπήρχε κάποιο μεγάλο λιμάνι στη περιοχή για να υποστηρίξει τη δύσκολη επιχείρηση, ο Φωκάς αφού έφτασαν όλα τα πλοία, τα εξόπλισε με επικλινείς σανίδες ώστε να διευκολυνθεί η έξοδος των στρατιωτών από αυτά. Τα πληρώματα διετάχθησαν να κωπηλατήσουν προς τη στεριά και μόλις έφτασαν σε κοντινή απόσταση πλήθος τοξευμάτων κατευθύνθηκε προς τους αμυνόμενους Άραβες. Όλες οι κλίμακες των πλοίων κατέβηκαν στη στεριά σχεδόν ταυτόχρονα κάνοντας αδύνατη τη προσπάθεια των Σαρακηνών να εμποδίσουν την απόβαση.
Συντεταγμένες οι βαριά οπλισμένες φάλαγγες των Βυζαντινών χωρίστηκαν στα τρία και βάδισαν εναντίον των εχθρών. Τους έτρεψαν με σχετική ευκολία σε φυγή. Όσοι διεσώθηκαν, κατέφυγαν στο οχυρό του Χάνδακα. Οι δυνάμεις του Νικηφόρου Φωκά στρατοπέδευσαν έξω από τη πόλη, τη περικύκλωσαν με πασσάλους και έφτιαξαν και δική τους τάφρο για να αποφύγουν τον αιφνιδιασμό από κάποια νυκτερινή επίθεση των Αράβων. Αυτός εξάλλου ήταν και ο τρόπος πολέμου των Αράβων απέναντι στους σιδερόφρακτους στρατούς τόσο του Βυζαντίου όσο και της Δύσης. Ένα πλέγμα ανταρτοπολέμου, ενεδρών και πολέμου φθοράς. Έτσι είχαν αντιμετωπίσει και τις προηγούμενες προσπάθειες των Βυζαντινών με μεγάλη επιτυχία. Ο νέος αυτός όμως στρατηγός της Αυτοκρατορίας ήταν διαφορετικός από τους προηγούμενους. Εμπειροπόλεμος και αποφασισμένος για την επικράτηση, αλλά και υπομονετικός, συνετός και καρτερικός. Είδε πως το τείχος της πόλης είναι μεγάλο και ισχυρό και πως μια κατά μέτωπο επίθεση τόσο νωρίς θα είχε ως μοναδικό αποτέλεσμα την απώλεια πολλών δικών του στρατιωτών. Έτσι απέκλεισε την πόλη αλλά και διέταξε ναυτικό αποκλεισμό ολόκληρου του νησιού καθώς ο μεγάλος αριθμός πλοίων του το επέτρεπε. Παράλληλα έστελνε ισχυρές δυνάμεις σε όλη τη Κρήτη για να αποκαταστήσουν τη Βυζαντινή κυριαρχία στο νησί. Έδινε πολλές συμβουλές για επαγρύπνιση καθώς ο κίνδυνος αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν μεγάλος. Οι στρατηγοί του άκουσαν τις συμβουλές του εκτός από τον Νικηφόρο Παστιλά που με ένα άγημα Βαράγγων γλεντούσαν μετά από κάποια νίκη και δέχθηκαν ξαφνική επίθεση και κατεκόπησαν όλοι από τους Αγαρηνούς.
Ο ηγέτης των Σαρακηνών της Κρήτης Abd al Aziz ibn Schu 'ab (Κουρουπής για τους Βυζαντινούς), έστειλε μηνύματα για βοήθεια στους ομόθρησκους του ηγέτες. Οι εμφύλιες έριδες μέσα στον αραβικό κόσμο έκαναν αδύνατη οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια αντιμετώπισης του κινδύνου. Η Αίγυπτος έστειλε μικρές δυνάμεις που αντιμετωπίστηκαν εύκολα και ο εμίρης του Χαλεπίου έστειλε 30 χιλιάδες ιππείς στη Μικρά Ασία ως αντιπερασπισμό αλλά και αυτοί αναχαιτίστηκαν από τον Λέων Φωκά, αδερφό του Νικηφόρου.
Ο Βυζαντινός αρχιστράτηγος έδωσε πολύ σημασία στον ψυχολογικό πόλεμο. Βομβάρδιζε τα τείχη καθημερινά περισότερο για κλονισμό του ηθικού των πολιορκημένων παρά για των οχυρώσεων. Παράλληλα οι κατάσκοποι του εντόπισαν ένα μέρος του τείχους που ενώ ήταν χτισμένο πάνω σε πέτρα, όπως και όλο το τείχος άλλωστε, κάτω από τη πέτρα υπήρχαν ψαμμολιθικά στρώματα. Εκεί έστειλε σκαπάνεις για να υπονομεύσουν τους αμυντικούς πύργους της πόλης. Σιγά σιγά και υπομονετικά ετοίμαζε τον στρατό του για την τελική έφοδο.
Με αυτές τις ενέργειες αλλά και με στρατιωτικά γυμνάσια περνούσε ο χειμώνας τ
ου 960-961 ο οποίος ήταν πολύ βαρύς. Τα εφόδια της πανστρατιάς εξαντλήθηκαν σύντομα και το ηθικό κλονίστηκε. Η προσωπική παρέμβαση και το κύρος του Νικηφόρου Φωκά απέτρεψαν τη διάλυση του εκστρατευτικού σώματος. Ο παρακοιμώμενος (κάτι σαν πρωθυπουργός) του αυτοκράτορα αγόρασε τεράστιες ποσότητες σιταριού. Το μισό σιτάρι το πούλησε στη μισή τιμή ώστε να ρίξει τις ανεβασμένες τιμές των κερδοσκόπων και το άλλο μισό το έστειλε στη Κρήτη ώστε να ανεφοδιαστεί ο στρατός που βρισκόταν στα όρια της πείνας.
Οι Σαρακηνοί αποφάσισαν να κάνουν ηρωική έξοδο εκείνη την εποχή. Χίλιοι πεντακόσιοι ιππείς και τριάντα έξι χιλιάδες πεζοί πραγματοποίησαν επίθεση φανατισμένοι από τα λόγια του εμίρη τους. Ξύρισαν τα κεφάλια τους και βάδισαν εναντίον του αυτοκρατορικού στρατού με έκδηλο τον θρησκευτικό φανατισμό που χαρακτήριζε τις αραβικές στρατιές της εποχής. Ο Νικηφόρος είχε πληροφορηθεί μέσω κατασκόπων την επικείμενη επίθεση και σχε
δίασε ένα λαμπρό σχέδιο. Έστησε τέσσερις ενέδρες και όταν οι Σαρακηνοί επιτέθηκαν, ο στρατός του προσποιήθηκε υποχώρηση οδηγώντας έτσι τους αντιπάλους στην ενέδρα. Όταν ο έκλεισε ο κλοιός των Βυζαντινών η μάχη είχε μετατραπεί σε σφαγή! Ο Κουρούπης έκλεισε τις πύλες του Χάνδακα ώστε να αναγκάσει τους πολεμιστές του να αγωνιστούν μέχρι τέλους. Ύστερα από επτά αποτυχημένες επιθέσεις αναγκάστηκε να ανοίξει δίοδο να μπουν οι στρατιώτες του μέσα ώστε να μη χαθεί ολόκληρος ο στρατός του και αναγκαστεί να παραδώσει το οχυρό του εκείνη τη μέρα.
Στις 7 Μαρτίου αποφάσισε να πραγματοποιήσει την τελική του έφοδο. Τα τείχη είχαν υπονομευτεί κατάλληλα και βομβαρδιστεί ανηλεώς από τους καταπέλτες. Ο αντίπαλος στρατός είχε αποδεκατιστεί κατά την ηρωική του έξοδο και πλέον δεν επαρκούσε για την αποτελεσματική άμυνα του Χάνδακα. Έφερε όλο τον στρατό του μπροστά από τα τείχη και παρέταξε τις φάλαγγες σε πυκνή τετραγωνική διάταξη. Τέλεσε τις απαραίτητες χριστιανικές λειτουργίες (ως βαθιά θρησκευόμενος και ο ίδιος) και ξεκίνησε την επίθεση. Τότε έγινε κάτι που ανέβασε περισσότερο το ηθικό του στρατού. Μια Σαρακηνή μάγισσα ανέβηκε πάνω στα τείχη και έριχνε κατάρες στους στρατιώτες του Βυζαντίου. Ένας επιδέξιος τοξότης βγήκε μπροστά από τους συμπολεμιστές του και με τη πρώτη βολή τη γκρέμισε από τις οχυρώσεις!
Το σύνθημα δόθηκε και οι μηχανικοί έβαλαν φωτιά στα τούνελ και το τείχος κατακρημνίστηκε, αφήνοντας μια μεγάλη δίοδο στους πολιορκητές να μπουν στην πόλη. Οι Σαρακηνοί μαζεύτηκαν στο άνοιγμα ώστε να εμποδίσουν την είσοδο των ανδρών του Νικηφόρου Φωκά αλλά δεν κατάφεραν να αντέξουν για πολύ ώρα. Ήταν απλώς λιγοστοί στον αριθμό πλέον. Όταν οι στρατιώτες μπήκαν εντός της πόλης ξεκίνησαν οι οδομαχίες που πολύ σύντομα μετατράπηκαν σε άγρια σφαγή του πληθυσμού. Μόνο η παρέμβαση του αρχιστράτηγου σταμάτησε το μακελειό. Χιλιάδες άραβες σκοτώθηκαν ενώ πάρα πολλοί αιχμαλωτίστηκαν είτε για να πουληθούν ως σκλάβοι, είτε για να ανταλλαχθούν με χριστιανούς αιχμαλώτους. Ο Κουρούπης και ο γιος του Ανεμάς αιχμαλωτίστηκαν και αυτοί και στόλισαν τον θρίαμβο του Φωκά στη Κωνσταντινούπολη. Αργότερα ο Ανεμάς θα γινόταν ένας πολυνίκης και πιστός στρατηγός της Αυτοκρατορίας!
Μετά από 137 χρόνια η Κρήτη επέστρεψε στην αγκαλιά του Βυζαντίου.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ανακατάληψης της Κρήτης ήταν θεμελιώδους σημασίας για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το πολύτιμο θαλάσσιο εμπόριο άρχισε να ανθίζει και πάλι λειτουργώντας ως σημαντική πηγή πλουτισμού των δημόσιων ταμείων. Οι εκκαθαρίσεις στο νησί και ο "επαναχριστιανισμός" του πληθυσμού ήταν οι πρώτες προτεραιότητες του στρατηγού. Ως πραγματικός πιστός έδωσε αρκετά λεφτά από τα λάφυρα στον φίλο του και πνευματικό του Αθανάσιο Αθωνίτη που ίδρυσε το πρώτο μοναστήρι στο Άγιο Όρος τη μονή της Μεγίστης Λαύρας. Έτσι ξεκίνησε ένας θεσμός που αποτελεί σημείο αναφοράς τόσο για τους Ορθόδοξους χριστιανούς αλλά και για όλες τις υποδιαιρέσεις της Χριστιανοσύνης.
Πριν προλάβει να τελειώσει την αναδιοργάνωση του νησιού, κλήθηκε επειγόντως στη πρωτεύουσα ώστε να αναλάβει το ανατολικό μέτωπο που δοκιμαζόταν σκληρά από τους άραβες. Μετά από πολλές επιτυχίες κατάφερε να τους περιορίσει σημαντικά. Στις 15 Μαρτίου 963 ο αυτοκράτορας Ρωμανός Β΄ απεβίωσε σε ηλικία μόλις 26 χρονών. Τότε ο Νικηφόρος επέστρεψε εσπευσμένα και πάλι στη Κωνσταντινούπολη όπου δήλωσε μπροστά στη Σύγκλητο πίστη στα δύο παιδιά του Ρωμανού τον Κωνσταντίνο 8ο και τον Βασίλειο Β΄(Βουλγαροκτόνο). Αναγκάστηκε όμως από τον στρατό του να αναλάβει τις τύχες της αυτοκρατορίας αφού αναγορεύτηκε αυτοκράτορας στις 2 Ιουλίου 963μ.Χ. Νυμφεύτηκε τη Θεοφανώ και εξεστράτευσε εκ νέου εναντίον των Αράβων. Όσο έλειπε στη πρωτεύουσα άφησε στο μέτωπο τον ανιψιό του και μετέπειτα δολοφόνο του αλλά και σύζυγο της Θεοφανούς αλλά και αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Έναν λαμπρό στρατιωτικό αλλά σκοτεινό και αδίστακτο χαρακτήρα.
Ο Νικηφόρος Φωκάς, ως σταυροφόρος αυτοκράτορας συνεχίζοντας στο δρόμο που χάραξε ο Ηράκλειος, ανέκτησε όλη τη Μικρά Ασία αλλά και πολλές περιοχές στη Μεσοποταμία και απείλησε όσο κανένας άλλος τους Άραβες αφού τους εξανάγκασε σε αμυντικό αγώνα διαρκείας. Μέσα σε έξι μόνο χρόνια βασιλείας έθεσε τις βάσεις ώστε οι δύο διάδοχοι του, Τσιμισκής και Βουλγαροκτόνος να παγιώσουν τη δύναμη της κραταιάς Αυτοκρατορίας. Ο αντίκτυπος των επιτυχιών του ήταν τέτοιος ώστε οι Δυτικοί που συνήθως λοιδορούσαν τους Βυζαντινούς του απέδωσαν τον τίτλο "PALLIDA MORS SARACENORUM" δηλαδή ο Ωχρός Θάνατος των Σαρακηνών. Μετά τη δολοφονία του το 969μ.Χ. από τη σύζυγο του Θεοφανώ και τον ανιψιό του Τσιμισκή αγιοποιήθηκε και πάνω στον τάφο του ο Μητροπολίτης Μελιτηνής χάραξε επάνω σε πέτρα :
Τον ανδράσι πριν και τομώτερον ξίφους

Πάρεργον ούτος και γυναικός και ξίφους.

Ος τω κράτει πριν γης είχεν όλον κράτος,

ώσπερ μικρός γης μικρόν ώκησε μέρος.

Το πριν σεβαστόν, ως δοκώ, και θηρίοις,

ανείλεν η σύγκοιτος έν δοκούν μέλος.

ο μηδέ νυξί μικρόν υπνώττειν θέλων

εν τω τάφω νυν μακρόν υπνώττει χρόνον.

θέαμα πικρόν! Αλλ' ανάστα νυν, άναξ,

και τύπτε πεζούς, ιππότας, τοξοκράτας,

το σον στράτευμα, τας φάλαγγας, τους λόχους.

Ορμά καθ' ημών ρωσική πανοπλία,

Σκυθών έθνη σφύζουσιν εις φονουργίας,

λεηλατούσι παν έθνος την σην πόλιν,

ους επτόει πριν και γεγραμένος τύπος

προ των πυλών σος εν πόλει Βυζαντίου.

Ναι, μη παρόψει ταύτα˙ ρίψον τον λίθον

τον σε κρατούντα, και λίθοις τα θηρία

τα των εθνών δίωκε˙ δως δε και πέτρας

στηριγμόν ημίν αρραγεστάτην βάσιν.

ει δε ου προκύψαι του τάφου μικρόν θέλεις,

καν ρήξον εκ γης έθνεσιν φωνήν μόνην˙

ίσως σκορπίσεις ταύτη και τρέψει μόνη.

Ειδ' ουδέ τούτο, τω τάφω τω σω δέχου

Σύμπαντας ημάς˙ ο νεκρός γαρ αρκέσει

Σώζειν τα πλήθη των όλων χριστονύμων,

Ώ πλην γυναικός τα δ' άλλα Νικηφόρος




Τρίτη 21 Ιουνίου 2011

Το τέλος της Μακεδονίας





Γ΄ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ


Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΥΔΝΑΣ

22 ΙΟΥΝΙΟΥ 168 π.Χ.


ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Ο Δέυτερος Μακεδονικός Πόλεμος (200-196π.Χ.) έληξε με τον θρίαμβο της Ρώμης και των Ελλήνων συμμάχων της επί του Φιλίππου του Ε΄ στις Κυνός Κεφαλές το 197π.Χ. Με αυτή τη νίκη οι Ρωμαίοι διασφάλισαν τον περιορισμό της Μακεδονίας εντός της επικρατείας της και τον περαιτέρω πολιτικό και στρατηγικό κατακερματισμό του Ελληνικού κόσμου. Το Μακεδονικό βασίλειο είχε ακόμη πολλές αντοχές και ήταν πρακτικά αδύνατον για τη Ρώμη να το κατακτήσει αλλά μετά από αυτή την ήττα είχε στρωθεί ο δρόμος για την οριστική επικράτηση των Λατίνων.
Ο πανούργος Φίλιππος ξεκίνησε το σχέδιο αναδιοργάνωσης του κράτους του σχεδόν αμέσως μετά το πέρας του πολέμου. Έχτισε νέες πόλεις μακριά από τους κεντρικούς οδικούς άξονες ώστε να μη γίνονται αντιληπτές οι κινήσεις του από τους αντιπάλους και μυστικά προετοίμαζε τον νέο του στρατό. Δεν πρόλαβε όμως να ολοκληρώσει το σχέδιο του καθώς απεβίωσε στην Αμφίπολη το 179π.Χ. Στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Περσέας αφού πρώτα εξόντωσε τον αδερφό του και συνδιεκδικητή Δημήτριο.
Ο Περσέας υπήρξε πολύ δραστήριος. Συνέχισε το εξοπλιστικό πρόγραμμα του πατέρα του αλλά διαφοροποιήθηκε στην εξωτερική πολιτική καθώς ξεκίνησε ένα πανελλήνιο κίνημα κατά των Ρωμαίων επιζητώντας έτσι νέα σύγκρουση με τις λεγεώνες. Η σύγκρουση αυτή δεν άργησε να έρθει. Η φιλολαϊκή πολιτική του Περσέα κίνησε την υποψία μεταξύ των Ελλήνων ηγεμόνων της περιοχής και τόσο ο Ευμένης Β΄της Περγάμου όσο και η Αιτωλική Συμπολιτεία προσκάλεσαν τη Ρώμη σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο εναντίον της Μακεδονίας. Το διαχρονικό σαράκι του Ελληνισμού ξεκίνησε να κατατρώει ακόμη μια φορά τη σάρκα του έθνους.
Το 171 π.Χ. ξεκίνησε ο νέος Μακεδονικός Πόλεμος με έναν θρίαμβο τον Μακεδονικών όπλων επί των Ρωμαίων υπό τον Πόπλιο Λίκινο Κράσσο στη μάχη του Καλλίνικου κοντά στη Λάρισα. Σε αυτή τη μάχη δεν υπήρξε σύγκρουση φάλαγγας-λεγεώνας καθώς συγκρούστηκαν μόνο οι προφυλακές των στρατών (πελταστές και λοιποί ελαφρά οπλισμένοι) και το ιππικό. Η υπεροχή του ιππικού των Εταίρων ήταν τέτοια που η ρωμαϊκή στρατιά υπέστη πανωλεθρία και αναγκάστηκε να υποχωρήσει καθώς ήταν βέβαιο πως η λεγεώνα χωρίς την κάλυψη του ιππικού και όντας καθηλωμένη από τις φάλαγγες του Περσέα θα βρισκόταν περικυκλωμένη από τους Μακεδόνες ιππείς.
Οι Ρωμαίοι θορυβημένοι από τη πανωλεθρία έστειλαν στην Ελλάδα τον ικανότερο στρατηγό τους τον Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, έναν άντρα που είχε προσφέρει πολλά στη Ρώμη και έχαιρε της εκτίμησης όλου του αρχαίου κόσμου. Ταυτόχρονα έστειλαν στην Ήπειρο τον Λεύκιο Αινίκιο Γάλλο για να εξουδετερώσει τους Ηπειρώτες συμμάχους της Μακεδονίας. Όπως θα καταφανεί στο τέλος αυτή η κίνηση ίσως ήταν και η κρισιμότερη του πολέμου, παράδειγμα της στρατηγικής οξυδέρκειας του Αιμίλιου Παύλου που ουσιαστικά είχε στον έλεγχο του ολόκληρη τη πολιτική της Ρώμης στα χρόνια του πολέμου.
Ο Περσέας απέτυχε να υπερασπιστεί τόσο τους συμμάχους του στην Ήπειρο όσο και στη Θεσσαλία και αναγκάστηκε να προσφύγει σε καθαρά αμυντική στρατηγική εντός της Μακεδονίας. Έστησε το στρατόπεδο του στη βόρεια όχθη του ποταμού Ενιπέα (ακριβώς κάτω από το σημερινό Λιτόχωρο), για να εμποδίσει τη διάβαση του από τις λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου. Ο έμπειρος στρατηγός είδε πως ο Περσέας είχε φερθεί με σύνεση και απέφυγε τη βίαιη διάβαση του ποταμού. Αντίθετα έστειλε ισχυρή στρατιωτική δύναμη στο πέρασμα της Πέτρας ανάμεσα στον Όλυμπο και τα Πιέρια Όρη αιφνιδιάζοντας τη Μακεδονική φρουρά της περιοχής και εξασφαλίζοντας μία ασφαλή δίοδο στη πεδιάδα της Κατερίνης. Ο Μακεδόνας βασιλιάς απογοητευμένος, απέσυρε το στρατόπεδο του από την οχυρή θέση για να μη βρεθεί περικυκλωμένος. Κατέφυγε στη βόρεια όχθη του ποταμού Αίσωνα όπου και στρατοπέδευσε λίγο νότια της σημερινής Κατερίνης. Ο Ρωμαίος Ύπατος αντίθετα στρατοπέδευσε στους λόφους πάνω από το πεδίο της μάχης για να αποφύγει προφανώς τις επιδρομές των Μακεδόνων πρόδρομων ιππέων.



Η ΜΑΧΗ

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας είχε στη διάθεση του 30 χιλιάδες φαλαγγίτες, 9 χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους και 4 χιλιάδες ιππείς. Παρέταξε τους άντρες τους με το κλασικό "Μακεδονικό σχήμα" που υιοθέτησε ο Φίλιππος ο Β΄ και τελειοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι φαλαγγίτες στη μέση της παράταξης χωρισμένη σε δύο τμήματα. Αριστερά οι χαλκασπίδες και δεξιά οι αργυρασπίδες. Στο αριστερό τμήμα της παράταξης υπήρχε ιππικό με τη προσθήκη πολλών πελταστών και
τοξοτών. Τόσο οι άντρες όσο και τα άλογα αυτά είχαν εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση ελεφάντων (Πολύαινος,Στρατηγήματα) καθώς οι Ρωμαίοι διέθεταν 20 περίπου θηρία στις τάξεις του στρατού τους. Στα δεξιά το βασιλικό ιππικό μαζί με το εξαιρετικό σώμα των Εταίρων ιππέων. Απέναντι του ο Ρωμαίος Ύπατος διέθετε 23.800 λεγεωνάριους, 9.600ελαφρά οπλισμένους και 4.200 ιππείς. Χώρισε το πεζικό του σε δύο λεγεώνες με τους "ψιλούς" έμπροσθεν της παράταξης. Στα αριστερά παρέταξε τους ελέφαντες με λίγο ιππικό και αρκετούς ελαφρά οπλισμένους ενώ στα δεξιά το μεγαλύτερο μέρος του ιππικού επιφορτισμένο με τη δυσκολότερη αποστολή, να αντιμετωπίσει δηλαδή του Μακεδόνες Εταίρους!
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ζήτημα των ενισχύσεων ως μισθοφορικό σώμα που έλαβε ο Περσέας από τους Βαστέρνους, τρομεροί και πολεμοχαρείς Γαλάτες, λίγο πριν από τη μάχη. Οι 20 χιλιάδες αυτοί υψηλόσωμοι πολεμιστές φάνταζαν ως ιδανικοί σύμμαχοι για τους Μακεδόνες στρατιώτες καθώς η όψη τους και μόνο ήταν αποκαρδιωτική για τον οποιονδήποτε εχθρό. Η αμοιβή που ζήτησαν όμως οι Γαλάτες ήταν πολύ υψηλή και λίγο πριν από τη μάχη αποχώρησαν δίχως να λάβουν μέρος στο πλευρό των Μακεδόνων. Η σύγκρουση ξεκίνησε στις 3 το απόγευμα γεγονός που προσδίδει αληθοφάνεια στον ισχυρισμό πως η μάχη ξεκίνησε από τυχαίο γεγονός. Οι Μακεδόνες διάβηκαν τον Αίσωνα ποταμό και πλησίασαν απειλητικά τη ρωμαϊκή παράταξη. Το τείχος από τις σάρισες έμοιαζε αδιαπέραστο για τους λεγεωνάριους. Και όντως ήταν! Το δεξί μέρος της ρωμαϊκής παράταξης άντεξε στη προέλαση της φάλαγγα κυρίως λόγω της δράσης των ελεφάντων που παρά την εκπαίδευση των Μακεδόνων φαίνεται να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη καθήλωση των Ελλήνων χαλκασπίδων. Στο αντίθετο άκρο της παράταξης οι αργυρασπίδες, χωρίς κανένα εμπόδιο στο δρόμο τους, σάρωσαν τη ρωμαϊκή παράταξη που παρά τον αρχικό ηρωισμό ξεκίνησε να υποχωρεί άτακτα προς τους λόφους. Ο Αιμίλιος Παύλος εξοργίστηκε με την υποχώρηση και όρμησε ανάμεσα στους άνδρες του ξορκίζοντας τους να παραμείνουν στις θέσεις τους.
Η κατάσταση όμως άλλαξε άρδην μετά τη μεταφορά του πεδίου μάχης στους λόφους πριν το στρατόπεδο. Το ανισόπεδο πλέον σημείο εμπόδιζε τους φαλαγγίτες να είναι ο ένας δίπλα στον άλλον, δημιουργώντας έτσι μεγάλα κενά στην ελληνική παράταξη. Καθοριστικό ρόλο επίσης έπαιξε και η δράση του ρωμαϊκού ιππικού που με αυτοθυσία έπεσε πάνω στη φάλαγγα καθυστερώντας τη καταδίωξη του ηττημένου πεζικού. Οι Ρωμαίοι ιππείς υπέστησαν τρομακτικές απώλειες αλλά έδωσαν χρόνο στη Λεγεώνα να ανασυνταχθεί αλλά διέσπασαν περαιτέρω τη συνοχή της φάλαγγας. Μεγάλο ερωτηματικό αποτελεί η απουσία από τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων κάποια δράση του επίφοβου σώματος των Εταίρων ιππέων. Αν οι Μακεδόνες ιππείς επέδραμαν κατά των Ρωμαίων καβαλάρηδων τότε σίγουρα θα τους είχαν τρέψει σε φυγή και ολόκληρη η αριστερή πτέρυγα της Ρωμαϊκής παράταξης θα είχε καταρρεύσει. Η καταδίωξη της υποχωρήσας λεγεώνας από τους Εταίρους θα ήταν μετά το ζητούμενο καθώς και η μεταβολή των αργυρασπίδων προς τα αριστερά για να συνδράμουν τους σκληρά δοκιμαζόμενους χαλκασπίδες.
Τίποτα από αυτά όμως δε συνέβηκε και η σφοδρή αντεπίθεση της λεγεώνας απέναντι στην αποδιοργανωμένη φάλαγγα ξεκίνησε. Οι μεμονωμένες μάχες που ακολούθησαν ευνοούσαν τους λεγεωνάριους λόγω του οπλισμού τους. Η μεγαλύτερες ασπίδες τους καθώς και το μακρύτερο ξίφος τους το gladius υπερτερούσαν κατά πολύ της μικρής ασπίδας και του ξιφίδιου ( περισσότερο μεγάλο μαχαίρι παρά ξίφος) που ήταν οπλισμένοι οι Μακεδόνες. Οι επίφοβες σάρισες τους ήταν πλέον άχρηστες αφού η οπλιτική παράταξη είχε διασπαστεί. Αλλά το χειρότερο δεν είχε συμβεί ακόμη. Το ιππικό των Εταίρων παρακολουθούσε χωρίς να παρεμβαίνει τη σφαγή των συμπατριωτών του και ο βασιλιάς Περσέας αποχώρησε από το πεδίο της μάχης αφήνοντας τους στρατιώτες του στην τύχη τους!
Οι αργυρασπίδες τράπηκαν σε άτακτη φυγή ενώ οι χαλκασπίδες στο αριστερό άκρο της παράταξης συνέχισαν να πολεμούν με απαράμιλλο ηρωισμό. Κυκλώθηκαν από ολόκληρη πλέον τη ρωμαϊκη παράταξη και έπεσαν μέχρις ενός, 5 χιλιάδες άντρες χωρίς να παραδώσουν τα όπλα τους, πιστοί στους όρκους που είχαν δώσει. Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος διέταξε καταδίωξη του εχθρού αφού εντελώς απρόσμενα του δόθηκε η ευκαιρία να εκμηδενίσει τον στρατό της Μακεδονίας σε μία μόλις μάχη. Οι Ρωμαίοι πρόλαβαν τους Μακεδόνες που υποχωρούσαν στη θέση Λουλουδιές του Κίτρους Πιερίας και η σφαγή που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο σε σκληρότητα και βαρβαρότητα. Η μάχη παρά την αρχική θετική έκβαση για τον Περσέα, κατέληξε σε θρίαμβο της Ρώμης.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά τη μάχη ο Περσέας προσπάθησε να διαφύγει στη Μ.Ασία για να διεκδικήσει ξανά τον θρόνο του, κάτι που είχαν κάνει στο παρελθόν οι πρόγονοι του Αντίγονος Γονατάς και περισσότερο ο Δημήτριος Πολιορκητής. Δεν τα κατάφερε όμως και συνελήφθη στη Σαμοθράκη. Σύρθηκε αιχμάλωτος στην Ιταλία όπου και πέθανε ατιμασμένος. Η πόλη της Πύδνας έπειτα από σύντομη πολιορκία έπεσε και μαζί της έπεσε και ολόκληρη η Μακεδονία που αποτελούσε πλέον επαρχία της Ρώμης. Ο δρόμος για την κατάκτηση του Ελληνικού κόσμου είχε ανοίξει διάπλατα για τη νέα υπερδύναμη της εποχής! Τα λάφυρα που μάζεψε ο Αιμίλιος Παύλος και έστειλε στη Ρώμη ήταν τόσα πολλά που, όπως λέγεται, για εκατόν πενήντα χρόνια οι Ρωμαίοι πολίτες δεν πλήρωναν φόρους καθώς η αιώνια πόλη μπορούσε να συντηρηθεί από τα Μακεδονικά χρήματα!
Τα λάθη του Περσέα αμέτρητα αλλά κανείς δε μπορεί να του καταλογίσει ευθύνες καθώς όπως φαίνεται έπεσε θύμα μιας απίστευτης προδοσίας. Το μεγαλύτερο του λάθος είναι η άφεση των Ηπειρωτών συμμάχων στην τύχη τους. Ο νέος βασιλιάς υστερούσε σε θέματα της λεγόμενης "Υψηλής Στρατηγικής" έναντι του γηραιού Ρωμαίου στρατηγού και απέτυχε να ενισχύσει τους συμμάχους του ώστε να αποφύγει την ήττα τους. Αυτή η ήττα των Ηπειρωτών έδωσε το έναυσμα στον Αιμίλιο Παύλο να εισέλθει μέχρι μέσα στη Μακεδονική επικράτεια καθώς τα νώτα του ήταν πλέον καλυμμένα. Επιπλέον η πρόχειρη φύλαξη του στενού της Πέτρας ήταν ένα μεγάλο σφάλμα στρατηγικής. Έδωσε τη δυνατότητα στον εχθρό να πλευροκοπήσει τη παράταξη του και να επιλέξει πλέον αυτός τον τόπο και χρόνο της σύγκρουσης. Το άλλο μεγάλο λάθος του ήταν τακτικής φύσεως, δηλαδή κατά τη διάρκεια της μάχης. Η αργυρασπίδες μετά τη πρώτη κρούση και φυγή των Ρωμαίων, τους ακολούθησαν σε
ανισόπεδο έδαφος που δεν ταιριάζει σε οπλιτικό πόλεμο, έκανε δηλαδή το ίδιο λάθος που έκανε και ο πατέρας του στις Κυνός Κεφαλές. Έπρεπε να διατάξει τη παύση της προέλασης και την ενίσχυση των χαλκασπίδων στο αριστερό άκρο που δοκιμάζονταν σκληρά. Οι Εταίροι ιππείς (οι ευγενείς δηλαδή) δε συμμετείχαν στη μάχη προφανώς αφού είχαν έρθει σε μυστική συμφωνία με τους Ρωμαίους. Η φιλολαϊκή πολιτική του Περσέα είχε φέρει κοντά του όλους τους Έλληνες πλην των πλουσίων γαιοκτημόνων που είδαν την επιρροή και την πε
ριουσία τους να μειώνονται πολύ και προφανώς ήθελαν να τον ξεφορτωθούν. Το θέμα των Γαλατών πολεμιστών χρήζει και αυτό ιδιαίτερης μελέτης. Πολλοί κακίζουν τον τελευταίο Μακεδόνα βασιλιά και τον χαρακτηρίζουν ως φιλάργυρο που δεν πλήρωσε τους μισθοφόρους να πολεμήσουν στο πλευρό του. Δεν αναλογίζονται όμως τον συλλογισμό που μπορεί να είχε ο Περσέας καθώς αν οι βάρβαροι μπορούσαν να αντιληφθούν πόσος χρυσός υπήρχε στα ταμεία του τότε είναι βέβαιο πως την επόμενη χρονιά θα έπρεπε να αντιμετωπίσει μία δική τους εισβολή! Ο Περσέας προτίμησε να ρισκάρει τον πόλεμο με τους
Ρωμαίους παρά να προκαλέσει μια Γαλατική εισβολή στη Μακεδονία. Το μόνο μεμπτό στη συμπεριφορά του Περσέα ήταν η φυγή του από το πεδίο της μάχης. Η θέση του ήταν δίπλα στους Μακεδόνες του, ή να θριαμβεύσει ή να σκοτωθεί πολεμώντας!


"Μηδεν δεινότερον και φοβερότερον εωρακέναι φάλαγγος Μακεδονικής."
Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, 168 πΧ