Δήλιον 424π.Χ. Η πρώτη μεγάλη ήττα της Αθήνας

Η πρώτη μεγάλη ήττα της Αθήνας
Η μάχη του Δήλιου 424π.Χ.


Ιστορικό Πλαίσιο
Βρισκόμαστε στη πρώτη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον Αρχιδάμιο Πόλεμο. Ύστερα από τις συνεχείς εισβολές των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους στην Αττική τα πρώτα χρόνια του πολέμου ήρθε η ώρα της Αθήνα να αντεπιτεθεί. Δύο ήταν οι πιθανοί στόχοι των Αθηναίων. Να χτυπήσει την επικράτεια της Κορίνθου ή της Θήβας. Στην περίπτωση των Κορινθίων θα έπρεπε να επιτεθεί στα Μέγαρα και να προελάσει προς τον Ισθμό. Το μεγάλο μειονέκτημα σε αυτή την περίπτωση ήταν η γειτνίαση με τη Σπάρτη και τον αήττητο στρατό ξηράς της. Επίσης μειονέκτημα ήταν η έκθεση των μετόπισθεν σε επιθετικές κινήσεις του πάντα επίφοβου ιππικού της Θήβας καθώς και των αξιόμαχων οπλιτών της. Οπότε η σοφότερη κίνηση θα ήταν η επίθεση στη νότια Βοιωτία και στις πόλεις Δήλιο και Χαιρώνεια για να εξουδετερωθεί ο κίνδυνος από Βορρά. Και αυτή την κίνηση επέλεξαν οι Αθηναίοι. Το σχέδιο ήταν πράγματι ιδιοφυές καθώς προέβλεπε την επίθεση σε τρία μέτωπα ταυτόχρονα. Ο στόλος υπό τον Δημοσθένη θα καταλάμβανε τον λιμένα Σίφες, οι Φωκείς και οι δημοκρατικοί του Ορχομενού θα επιτεθόταν στη Χαιρώνεια, και ο στρατός υπό τον Ιπποκράτη θα καταλάμβανε τη πόλη του Δήλιου. Η περιπλοκότητα του σχεδίου και η έλλειψη ανώτατης κεντρικής διοίκησης προδίκαζαν όμως την αποτυχία του σχεδίου. Ο στόλος έφτασε πολύ νωρίς, οι Φωκείς δίστασαν και δεν κινήθηκαν. Ο στρατός κατέλαβε το Δήλιο αλλά τώρα έπρεπε να το προστατέψει από την αντεπίθεση των Θηβαίων. Ο Ιπποκράτης άφησε περί τους διακόσιους άντρες στη πόλη και κινήθηκε βόρεια για να αντιμετωπίσει τους επερχόμενους Βοιωτούς, υπό τον στρατηγό Παγώνδα.

Η Μάχη

Οι δύο αντίπαλοι είχαν ίδιες περίπου δυνάμεις. Εφτά χιλιάδες οπλίτες, γύρω στους χίλιους ιππείς και περίπου δέκα χιλιάδες ελαφρούς πολεμιστές. Οι Θηβαίοι υπερτερούσαν κάπως στο ιππικό. Η διάταξη τους για τη μάχη ήταν παρόμοια. Ένας μεγάλος λόφος ήταν ανάμεσα τους και από πίσω οι στρατηγοί παρέταξαν τους οπλίτες στο κέντρο και τους ιππείς με τους ψιλούς στα πλάγια να προστατεύουν τη φάλαγγα. Ο Παγώνδας όμως ήταν ανήσυχο και καινοτόμο πνέυμα! Διαφοροποίησε τη διάταξη του ελαφρά αλλά θεμελίωσε τον τρόπο μάχης που καθιέρωσε την Θήβα ως κυρίαρχη δύναμη στη νότια Ελλάδα στον επόμενο αιώνα, τη λοξή φάλαγγα!!
Η διάταξη ήταν απλή. Ενίσχυσε το δεξί άκρο της παράταξη του με βάθος εικοσιπέντε αντρών, μείωσε το πλάτος της παράταξης του και το μόνο που είχε να περιμένει ήταν να επικρατήσει το δεξί κέρας πριν καταρρεύσει το αριστερό άκρο που είχε αποδυναμωθεί αρκετά. Ήταν ένα στοίχημα του Παγώνδα με τον χρόνο.
Με το ξεκίνημα της μάχης όλα πήγαν όπως σχεδίασε ο Θηβαίος στρατηγός. Το δεξί άκρο των Βοιωτών επικρατούσε των Αθηναίων, στο κέντρο της παράταξης η μάχη ήταν αμφίρροπη ενώ στο αριστερό επικράτησαν άνετα οι οπλίτες του Ιπποκράτη. Εκεί έγινε ένα λάθος των Αθηναίων και φάνηκε η μεγαλοφυία του Παγώνδα. Οι Αθηναίοι ενώ επικρατούσαν εύκολα και περικύκλωσαν το αριστερό άκρο των Θηβαίων, μπερδεύτηκαν και χτυπήθηκαν μεταξύ τους! Είναι η πρώτη περίπτωση στην ιστορία που κατεγράφησαν απώλειες από "φίλια πυρά"!! Τότε ο Βοιωτός στρατηγός έστειλε το σύνολο του ιππικού πίσω από τον λόφο και πλαγιοκόπησε τους αποπροσανατολισμένους Αθηναίους οπλίτες και τους έτρεψε σε φυγή. Οι Αθηναίοι πλέον είχαν τραπεί σε φυγή και στα δύο άκρα και έτσι το κέντρο της παράταξης ενώ κόντευε να επικρατήσει αναγκάστηκε να υποχωρήσει για να αποφύγει τη περικύκλωση και τον επικείμενο αφανισμό.
Οι Θηβαίοι κατεδίωξαν τους Αθηναίους και μετά από δύο εβδομάδες ανακατέλαβαν τη Δήλιο ταπεινώνοντας τους περήφανους αντιπάλους τους. Στα παρελειπόμενα της μάχης συγκαταλέγονται ο θάνατος του στραγτηγού Ιπποκράτη, η σωτηρία του Αλκιβιάδη από τον Σωκράτη, καθώς και η πρώτη στην ιστορία χρήση φλογοβόλου στην άλωση του Δήλιου από τους Θηβαίους.

Συμπεράσματα

Οι Θηβαίοι είχαν την τύχη να έχουν στις τάξεις τους έναν χαρισματικό στρατηγό, τον Παγώνδα. Ένας τολμηρός στρατηγός που δεν δίστασε να καινοτομήσει για να μπορέσει να αντιμετωπίσει την υπερδύναμη της εποχής, Αθήνα. Το σχέδιο του μας ακούγεται σήμερα κάπως απλό αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν ο πρώτος που το εφήρμοσε και ήταν τότε αμφίβολης επιτυχίας. Αν οι Αθηναίοι δεν είχαν μπερδευτεί ίσως και να είχε αποτύχει το τέχνασμά του. Η αποδοχή του ρίσκου όμως από μέρους του ήταν αυτό που τον δικαίωσε τελικά.
Οι Αθηναίοι δεν αποτόλμησαν άλλη χερσαία εκστρατεία έκτοτε. Όλες οι επιθετικές τους κινήσεις θα γίνοτανε πλέον με το ναυτικό και τους πεζοναύτες, άλλη μια καινοτομία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο παραδοσιακός τρόπος μάχης της αρχαίας Ελλάδας, η οπλιτική μάχη, άρχισε να σβήνει σιγά-σιγά αν και οι οπλίτες παρέμειναν το βασικό τμήμα όλων των ελληνικών στρατών μέχρι και την επικράτηση των Ρωμαίων.