ΣΤΗ ΓΗ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ

9-10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η στρατιωτική και οικονομική καταστροφή του πολέμου του 1897 είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια τόσο στη πολιτική ζωή όσο και στη καθημερινότητα των Ελλήνων. Οι ειδεχθής όροι της συνθήκης ειρήνης μετά τον ¨Ατυχή Πόλεμο¨ ήταν δυσβάσταχτοι για την εύθραστη ελληνική οικονομία και απειλούσε την ίδια την ύπαρξη του ελληνικού κράτους.

Οι συνθήκες ωστόσο έχουν το 1912 έχουν αλλάξει σημαντικά. Η Ρωσία προωθεί τον πανσλαβισμό και δημιούργησε μια συμμαχία μεταξύ της Βουλγαρίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου με σκοπό να εκδιώξουν την παραπέουσα Οθωμανική αυτοκρατορία από τα βαλκάνια και έτσι να περιέλθει στην κυριαρχία της ο Βόσπορος και ο Ελλήσποντος. Ο οξυδερκής Βενιζέλος κατάλαβε την ευνοϊκή συγκυρία (παρά την γερμανική υποστήριξη προς τους Τούρκους) και χρησιμοποιώντας την παλαιότερη συμμαχία με τη Σερβία, κατάφερε και ενέταξε την Ελλάδα ανάμεσα στου συμμάχους. Η ευκαιρία για την απελευθέρωση της Μακεδονίας φάνταζε μοναδική. Η Μακεδονία όμως βρισκόταν στο στόχαστρο και της Βουλγαρίας που διέθετε μεγαλύτερο στρατό από την Ελλάδα και ήθελε να εκμεταλλευτεί την παρουσία σλαβόφωνων μειονοτήτων στη περιοχή. Οι Βούλγαροι όμως δέχτηκαν την Ελλάδα στη συμμαχία τόσο γιατί χρειαζόταν ένα μέτωπο στα νότια, στα μετόπισθεν του Οθωμανικού στρατού, αλλά πολύ περισσότερο το Ελληνικό Ναυτικό. Τα ελληνικά πολεμικά πλοία κατάφεραν με την επικράτηση τους στο Αιγαίο να αποτρέψουν τη μεταφορά ενισχύσεων, για λογαριασμό των Τούρκων, με στρατεύματα από την Ασία που θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισχύ πυρός των συμμάχων.

Στις 17 Σεπτεμβρίου ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ διέταξε επιστράτευση και πολλοί Έλληνες προσήλθαν με ενθουσιασμό ως εθελοντές για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Είναι χαρακτηριστικό πως στο στρατό εντάχθηκαν ως εθελοντές 3.5000 Κρήτες, 1.500 Κύπριοι, πολλοί Αιγυπτιώτες, μετανάστες από την Αμερική, καθώς και 2.200 ευρωπαίοι υπό τον φιλέλληνα Ιταλό στρατηγό Ριτσιότι Γαριβάλδι.

Ο ελληνικός στρατός 100.000 αντρών συγκεντρώθηκε στα σύνορα με τη Θεσσαλία και αποτελείτο από 63 τάγματα πεζικού, 32 πυροβολαρχίες και 8 ίλες ιππικού. Αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος τοποθετήθηκε ο διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος, με ένα λαμπρό επιτελείο στρατιωτικών ακολούθων (Δαγκλής, Παρασκευόπουλος, Μεταξάς).

Στις 5 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός διαβαίνει τη μεθόριο καταλαμβάνοντας με ευκολία τα συνοριακά φυλάκια των Τούρκων και προωθείται με ταχύτητα στη Θεσσαλία. Η πεδιάδα κατέστησε τη προέλαση του στρατού ταχύτατη καθώς όλες οι Τουρκικές μονάδες συμπτήχθηκαν βορειοδυτικά στη τοποθεσία Σαραντάπορο, μεταξύ Ελλασονας και Σερβίων, στο δρόμο που ενώνει τη Λάρισα με τη Κοζάνη. Προς τα εκεί κατευθύνθηκε ο ελληνικός στρατός επιζητώντας μια μεγάλη αποφασιστική νίκη που θα άνοιγε τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη!

Η ΜΑΧΗ

Ο Τουρκικός στρατός αριθμούσε 35.000 άντρες χωρισμένους σε 43 τάγματα, 35 πυροβολαρχίες και 12 ίλες ιππικού. Επικεφαλής είχε τοποθετηθεί ο Αλβανικής καταγωγής Ταξίν Πασάς. Η τοποθεσία δεν ήταν τυχαία αλλά αποτέλεσμα μελέτης της περιοχής του γερμανού στρατηγού Φον Γκολτς που δήλωνε πως τα στενά θα γινόταν ο τάφος του ελληνικού στρατού. Τα στενά ανάμεσα στα Πιέρια όρη και στα Καμβούνια όρη και είναι μια ανηφορική, επίπεδη και αδενδρή στενή κοιλάδα με ευνοϊκή οπτική επαφή του αμυνόμενου πυροβολικού έναντι οποιασδήποτε επίθεσης. Η αριθμιτική υπεροχή των Ελλήνων δεν έδινε κανένα τακτικό πλεονέκτημα εντός των στενών.

Ο Ταξίν Πασάς παρέταξε τις δυνάμεις του, όπως ήταν φυσικό, σε σταθερή άμυνα άρνησης κάθε προσπάθειας προσπάθειας προώθησης του ελληνικού στρατού. Άφησε δέκα τάγματα ως εφεδρεία και παρέταξε ένα τάγμα στο βορειότερο σημείο της τοποθεσίας στο Λιβάδι.

Οι Έλληνες επιτελείς σκέφτηκαν ένα απλό αλλά ιδιοφϋές σχέδιο. Κάθε μετωπική επίθεση θα ήταν αυτοκτονία, οπότε σχεδίασαν μια ¨χαλαρή¨ προέλαση στο κέντρο από τρεις μεραρχίες πεζικού υπό τη προστασία του ελληνικού πυροβολικού και τη διπλή υπερκέραση της οχυρής θέσης των Τούρκων αξιοπιώντας έτσι με διαφορετικό τρόπο την αριθμιτική υπεροχή που διέθεταν. Από τα αριστερά των Ελλήνων η τέταρτη μεραρχία (Μοσχόπουλος), το απόσπασμα Ευζώνων του Γεννάδη και η ταξιαρχία ιππικού του Σούτσου, έλαβαν εντολή να κινηθούν προς τους Λαζαράδες, ενώ από τα δεξιά ένα απόσπασμα Ευζώνων και η έκτη μεραρχία (Μηλιώτης) θα έκαναν τον δικό τους ελιγμό. Το σχέδιο ήταν καλό αλλά απαιτούσε συγχρονισμό της επίθεσης του κέντρου με τις δυνάμεις υπερκερασμού καθώς και με το πυροβολικό. Αυτός ο συγχρονισμός δεν επετευχθει ποτέ με αποτέλεσμα να κινδυνεύσουν οι τρεις μεραρχίες του κέντρου με αφανισμό αλλά και να καταφέρει να διαφύγει ο τουρκικός στρατός.

Στις επτά το πρωί της 9ης Οκτωβρίου ξεκίνησε η προέλαση των κεντρικών μεραρχιών με καταιγισμό πυρών από το τουρικκό πυροβολικό. Εκεί συνέβηκε το αναπάντεχο! Το ελληνικό πυρολοβικό δεν είχε τοποθετηθεί στο σωστό σημείο και δεν μπορούσε να καλύψει τη προέλαση! Αποφασίστηκε η άμεση προώθηση του πυροβολικού ώστε να μπορέσει να βοηθήσει τη προσπάθεια του πεζικού τουλάχιστον την επόμενη μέρα...

Ενώ οι τρεις μεραρχίες πεζικού συνέχιζαν την επική προέλαση τους μέσα από πυκνά εχθρικά πυρά, δεχόμενες μεγάλη πίεση, οι δυνάμεις που εκτελούσαν τον ελιγμό από τα αριστερά και κυρίως η ταξιαρχία του ιππικού ήταν άφαντες από το πεδίο της μάχης! Η μονάδα ιππικού δεν κινήθηκε καθόλου με πρωτοβουλία του γηραιού διοικητή Σούτσου που αντικαταστάθηκε αμέσως. Η βροχή δυσκόλευε τη προσπάθεια του πεζικού και όλα φαινόταν να πηγαίνουν στραβά στη πρώτη αυτή μάχη για τον Ελληνικό στρατό.

Εκεί όμως οι ικανοί στρατηγοί έδειξαν την αξία τους και βασιζόμενοι στην απαράμιλλη ανδρεία των στρατιωτών τους ανέτρεψαν τη κατάσταση. Ο στρατηγός Παρασκευόπουλος διέταξε την άμεση μετακίνηση του πυροβολικού εμπρός, ώστε να πλησιάσει στα 3 χιλιόμετρα από το μέτωπο όπου και άρχισε το βομβαρδισμό των τουρκικών θέσεων από τις έξι το απόγευμα! Παράλληλα ο μέραρχος Μοσχόπουλος κατάφερε να προωθήσει αρκετά τις δυνάμεις του ώστε να αποτελεί θανάσιμη απειλή για ολόκληρη την εχθρική παράταξη. Οι τρεις κεντρικές μεραρχίες έφτασαν στα χίλια μόλις μέτρα από τα χαρακώματα του εχθρού παρά τη βροχή και τα καταιγιστικά πυρά. Η νίκη πλησίαζε!

Τότε ο Οθωμανός δοικητής πανικοβλήθηκε και διέταξε υποχώρηση μέσα στη νύκτα. Λόγω του σκότους και της βροχής, η υποχώρηση δεν έγινε γρήγορα αντιληπτή από την ελληνική διοίκηση ώστε να προκληθούν πρόσθετες απώλειες για τους Τούρκους. Οι Τούρκοι μέσα στη βιασύνη τους άφησαν πίσω αρκετούς τραυματίες και όλο το πυροβολικό τους. Πέρασαν βιαστικά μέσα από τα Σέρβια εκτελώντας πρόκριτους της περιοχής και δεν στάθηκαν να καταστρέψουν ούτε τη γέφυρα του Αλιάκμονα, αφήνωντας την οδό προς Κοζάνη ανοικτή για το νικηφόρο ελληνικό στρατό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το σχέδιο της μάχης ήταν καλό αλλά λιγάκι περίπλοκο για τον ελληνικό στρατό που είχε να δώσει μάχη για αρκετά χρόνια. Παρά τις δυσκολίες πάντως ο θρίαμβος των ελληνικών όπλων ήταν τεράστιας σημασίας. Όχι μόνο εξύψωσε το ηθικό των Ελλήνων αλλά άνοιξε τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη και ουσιαστικά σε ολόκληρη τη Μακεδονία! Αυτό το ενδεχόμενο θα διπλασίαζε την Ελλάδα σε έδαφος και πληθυσμό και θα ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να βγει η χώρα από το οικονομικό αδιέξοδο. Η ταχύτατη προέλαση όντως των Ελλήνων σε συνδυασμό με την απουσία ισχυρών Οθωμανικών δυνάμεων στη περιοχή χάρισε μια έυκολη νίκη έξω από τα Γιαννιτσά και στη συνέχεια την άνευ όρων παράδοση της Τουρκικής φρουράς της πρωτεύουσας της Μακεδονίας. Οι Τούρκοι είχαν την απειλή των Βουλγάρων κοντά στη Κωνσταντινούπολη και δε μπορούσαν να αποστείλλουν ενισχύσεις στη Θεσσαλονίκη.

Αυτές οι νίκες και η εύκολη κατάληψη της Θεσσαλίας, κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας αλλά και της Θεσσαλονίκης, ανέβασαν το πρεστίζ της Ελλάδος στις μεγάλες δυνάμεις αλλά ήταν και η ουσιαστική αφορμή για τον επόμενο μεγάλο πόλεμο του Ελληνισμού, το Β΄Βαλκανικού με αντίπαλο αυτή τη φορά τη προστατευόμενη της Ρωσίας, Βουλγαρία που τόσο επιθυμούσε να κυριαρχήσει στη μεγαλούπολη του Βορρά.