ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΛΕΔΙΟΥ 1014μ.Χ.

Μετά την επικράτηση του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή το 971μ.Χ. οι Βούλγαροι ανασυντάχθηκαν και υπό τον ιδιοφυή τσάροΣαμουήλ εξαπέλυσαν μία υπέρ πάντων εκστρατεία εναντίων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για τον έλεγχο της χερσονήσου του Αίμου. Πολιόρκησαν ανεπιτυχώς τη Θεσσαλονίκη, ενώ οι δηώσεις και καταστροφές που προξένησαν στον ελλαδικό χώρο ήταν ανυπολόγιστες αφού έφτασαν μέχρι και τη Πελοπόννησο. Ειδικά ειδεχθής ήταν η τύχη των κατοίκων της Λάρισας. Όσοι δε σφαγιάστηκαν στους δρόμους της πόλης, πουλήθηκαν ως σκλάβοι μετατρέποντας τη πρωτεύουσα της Θεσσαλίας σε ένα έρημο τοπίο. Ο Σαμουήλ είχε ως έδρα του τη πόλη Αχρίδα και η περιοχή γύρω από τις Πρέσπες αποτελούσε την έδρα και το ορμητήριο των Βουλγάρων.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Σαμουήλ ήταν ο αντίπαλος του, ο Βασίλειος ο Β΄ της Μακεδονικής δυναστείας. Ένας αυτοκράτορας στρατιώτης, πιστός στο καθήκον του, ένας άνδρας που προτιμούσε τη σκηνή της εκστρατείας του παρά τις ανέσεις του παλατιού του. Άξιος συνεχιστής του Νικηφόρου Φωκά και του Ιωάννη Τσιμισκή, ο Βασίλειος πολεμούσε ακούραστα σε Ανατολή και Δύση, πότε τους Άραβες πότε τους Βούλγαρους. Αυτό όμως ήταν και το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα καθώς δε μπορούσε να συγκεντρώσει τις απαραίτητες δυνάμεις σε κάθε μέτωπο για να δώσει ένα οριστικό τέλος σε μία από τις δύο συγκρούσεις. Μετά τη καταστροφή της Λάρισας αποφάσισε να τερματίσει την 20ετή σύγκρουση του με τον Σαμουήλ επιστρατεύοντας όλες του τις δυνάμεις εναντίον του Τσάρου, επιζητώντας την οριστική επικράτηση του Βυζαντινού στρατού!

Η ΜΑΧΗ

Ο Βασίλειος μετέφερε το στρατηγείο του στις Σέρρες, κοντά στον Σαμουήλ σε μια πρωτοφανή επίδειξη δύναμης και αποφασιστικότητας. Ήθελε να δείξει στον αντίπαλο του πως αυτή τη φορά δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής και η επόμενη μάχη θα είναι και η αποφασιστική του μακρόχρονου πολέμου! Ήθελε όμως να εκμηδενίσει και το μεγάλο πλεονέκτημα του βουλγαρικού στρατού που ήταν η ευκινησία και η απίστευτη ικανότητα των στρατηγών του να στήνουν ενέδρες. Είναι χαρακτηριστικό πως όλες σχεδόν οι βουλγαρικές νίκες έναντι των βυζαντινών επετεύχθησαν με τη μέθοδο της ενέδρας και σχεδόν καμία σε μάχη εκ παρατάξεως. Με τη τοποθέτηση του στρατοπέδου του ο Βασίλειος τόσο μπροστά στο (χαώδες) μέτωπο, απόφευγε τις μεγάλες πορείες του στρατού που ήταν δυνατό να οδηγήσουν σε παγίδες του Σαμουήλ.

Το σχέδιο του Βασιλείου ήταν απλό. Προέλαση μέσα από τα στενά της περιοχής Κλειδί (σημ. Ρούπελ) και εισβολή στην ενδοχώρα των Βουλγάρων με άμεση κατάληψη της Αχρίδας και συντριβή του στρατού του Σαμουήλ. Προήλασε σε απόσταση μόλις δύο ωρών από τα στενά και στρατοπέδευσε. Η συνήθης τάξη πορείας του στρατού του ήταν δύο ίλες, μία κατάφρακτων και μία μονόζωνων, να προηγούνται των πεζών και μετά να ακολουθεί ο υπόλοιπος στρατός. Καθώς οι Βούλγαροι είχαν κλείσει τα στενά με πέτρες και ξύλα ο αυτοκράτορας άλλαξε τη διάταξη προέλασης και τοποθέτησε τους πεζούς μπροστά καθώς τα εμπόδια θα ανέκοπταν τον καλπασμό των αλόγων καθιστώντας το μεγάλο πλεονέκτημα τους άχρηστο.

Ο Σαμουήλ ακολουθώντας τη πάγια τακτική του, προσπάθησε να παραπλανήσει τον αντίπαλο του στέλνοντας τον έμπιστο στρατηγό του Δαβίδ Νεστορίτση να επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη αναγκάζοντας τον Βασίλειο να διασπάσει τον στρατό του. Ο αυτοκράτορας όμως δεν έπεσε στην παγίδα του αντιπάλου του και παρέμεινε με όλο τον στρατό του στο Κλειδί προσηλωμένος στον στόχο του. Τη πρωτεύουσα της Μακεδονίας υπερασπιζόταν ο στρατηγός Θεοφύλακτος Βοτανειάτης με τον γιο του Μιχαήλ. Στη μάχη που ακολούθησε ο Νεστορίτσης ηττήθηκε κατά κράτος και ο Βοτανειάτης αφού πήρε πολλούς αιχμαλώτους και λάφυρα, βάδισε προς τον αυτοκράτορα να τον συνδράμει στην αποφασιστική μάχη.

Η στιγμή που περίμενε ο Βασίλειος έφτασε καθώς διέταξε τη προέλαση του στρατού του προς το στενό πέρασμα. Οι άνδρες είχαν κοιμηθεί με όλο τον φορώντας τις πανοπλίες και φέροντας τον οπλισμό τους και ήταν έτοιμοι για τη μάχη που σίγουρα θα ξεκινούσε με τη μορφή ενέδρας από τη πλευρά τωνΒουλγάρων σε κάποιο σημείο των στενών. Έτσι και έγινε! Μόλις οι Βυζαντινοί μπήκαν μέσα στα ξύλινα και πέτρινα εμπόδια του δρόμου, οι Βούλγαροι εμφανίστηκαν από τις γύρω κορυφές εκσφενδονίζοντας καταπάνω τους βέλη και πέτρες ενώ το πεζικό του Σαμουήλ πάσχιζε να συγκρατήσει την ορμή των στρατιωτών του αυτοκράτορα. Και το κατάφεραν δύο φορές αναγκάζοντας τον Βασίλειο να υποχωρήσει και να αναθεωρήσει το πλάνο της επίθεσης του. Οι απώλειες ήταν σημαντικές και για τις δύο παρατάξεις αλλά αυτό ευνοούσε τον Σαμουήλ που βρισκόταν σε θέση αμυνομένου.

Το ίδιο βράδυ ο ενεργητικός Βυζαντινός Αυτοκράτορας εκπόνησε ένα τολμηρό σχέδιο. Παρεχώρησε στον στρατηγό του θέματος της Μακεδονίας Νικηφόρο Ξιφία τρεις τούρμες (συντάγματα) και τον διέταξε να καταλάβει το όρος Βαλαθίστα που βρίσκεται νότια του Κλειδίου. Μεγάλο το ρίσκο που ανέλαβε ο Βασίλειος καθώς αυτός ήταν ο τρόπος πολέμου των Βουλγάρων αλλά αν πετύχαινε θα περικύκλωνε τους αντιπάλους του κλονίζοντας ανεπανόρθωτα το ηθικό τους. Η εντολή που είχε ο στρατηγός ήταν μόλις καταλάβει τοόρος να δώσει σύνθημα που ήταν τρία σαλπίσματα.

Ο Ξιφίας κινούμε

νος στο σκοτάδι και με απόλυτη σιγή κατόρθωσε και έφερε εις πέρας τη δύσκολη αποστολή του. Με το ξημέρωμα βρισκόταν στα μετόπισθεν της Βουλγαρικής παράταξης και το μεσημέρι έδωσε το σήμα στον Βασίλειο για επίθεση! Η προέλαση του αυτοκρατορικού σώματος με μπροστάρη τον ίδιοτον Βασίλειο ήταν ακαταμάχητη. Οι στρατιώτες γεμάτοι αυτοπεποίθηση επιτέθηκαν με απαράμιλλο ηρωισμό ενώ οι Βούλγαροι βρισκόταν σε σύγχυση που κατέληξε σε πανικό. Μόνο η φρουρά του Τσάρου παρέμεινε για λίγο στις θέσεις της να πολεμήσει αλλά και ο ίδιος ο Σαμουήλ με τον γιο του και τη προσωπική φρουρά τράπηκαν σε φυγή προς το Πρίλαπο (σημ. Πρίλεπε).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ο απολογισμός της μάχης ήταν ένας θρίαμβος για τον Βασίλειο. Ενώ έχασε χίλιους στρατιώτες και είχε και χίλιους πεντακόσιους τραυματίες, περισσότερους από κάθε άλλη μάχη, ο στρατός του Σαμουήλ ουσιαστικά αφανίστηκε! Από τους 30.000 άντρες μόλις χίλιοι επέστρεψαν στην Αχρίδα και μόλις δώδεκα από τη προσωπική του φρουρά. Δεκαπέντε χιλιάδες βούλγαροι αιχμαλωτίστηκαν από τον βυζαντινό στρατό των οποίων η μοίρα ήταν πολύ σκληρή. Οι περισσότεροι στρατηγοί πρότειναν στον Βασίλειο να θανατωθούν όλοι ενώ ορισμένοι αντιπρότειναν να πουληθούν ως σκλάβοι στην ανατολή. Ο αυτοκράτορας όμως είχε μια πολύ πιο σκληρή απάντηση στον αιώνιο αντίπαλο του

Σαμουήλ. Διέταξε τον χωρισμό των αιχμαλώτων σε εκατοντάδες και τη τύφλωση των πρώτων 99, ενώ ο εκατοστός θα τυφλωνόταν μόνο από το ένα μάτι για να οδηγήσει τους υπόλοιπους στον Σαμουήλ! Μία πολύ σκληρή απόφαση που έχει επικριθεί έντονα από τους ιστορικούς μελετητές. Τα αποτελέσματά της όμως αντάμειψαν τον Βασίλειο. Ο Σαμουήλ μόλις είδε την άθλια κατάσταση των στρατιωτών του έπαθε κατάθλιψη και μέσα σε δύο μέρες πέθανε από τη στεναχώρια του!

Οι διάδοχοι του Σαμουήλ δεν ήταν ικανοί να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες της καταστροφικής ήττας και προτίμησαν να πολεμήσουν μεταξύ τους για τη διαδοχή παρά με τον Βασίλειο. Πολλές πόλεις υποτάχθηκαν, άλλες αμέσως , άλλες με σύντομη πολιορκία. Κάποιες ενέδρες των βουλγάρων στοίχισαν στο Βυζάντιο ορισμένες μικρής σημασίας ήττες, αλλά η κατάσταση ήταν πλέον μη αντιστρέψιμη! Τόσο η νίκη στο Κλειδί όσο και ο θάνατος του Σαμουήλ ήταν η χαριστική βολή στο βουλγαρικό κράτος που ποτέ ξανά δεν απείλησε σοβαρά τη Κωνσταντινούπολη.

Ο τελευταίος πολέμιος του Βασιλείου, στρατηγός Ιβατζής, πιάστηκε αιχμάλωτος από τον θαρραλέο βυζαντινό στρατηγό Ευστάθιο Δαφνομήλη ο οποίος τον ξεγέλασε πως αποστάτησε από τον αυτοκράτορα και μόλις τον πλησίασε του επιτέθηκε και τον τύφλωσε. Ο Δαφνομήλης βγήκε από τον πύργο με τον Ιβατζή στους ώμους και απείλησε του βούλγαρους πως άμα τον εμποδίσουν θα έρθει προς τη σωτηρία ή εκδίκηση του ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Τέτοιος ήταν ο τρόμος που ενέπνεε πλέον το όνομα του Βασιλείου στους βούλγαρος που αρκούσε μια απλή αναφορά του για να παραδίνονται χωρίς μάχη.

Έτσι ολοκληρώθηκε το κολοσσιαίο πολεμικό έργο του Βασιλείου, της υποταγής των Βουλγάρων. Στην λαϊκή παράδοση αλλά και στην Ιστορία έμεινε γνωστός με το προσωνύμιο Βουλγαροκτόνος!