Ιστορικά Διλήμματα (Μέρος Α')

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ

Μία από τις ενδιαφέρουσες και συναρπαστικές ενασχολήσεις των ιστορικών, ιδιαίτερα όσων ασχολούνται με τον τομέα τις στρατιωτικής ιστορίας, είναι ο υπολογισμός των συνεπειών αν μία στρατιωτική αναμέτρηση είχε διαφορετικό αποτέλεσμα από αυτό που έχει πραγματικά συμβεί. Ένα πραγματικά εκπληκτικό άρθρο με τίτλο “No glory that was Greece” έχει γράψει ο Victor David Hanson στο βιβλίο “What If?” και πραγματεύεται τις συνέπειες μίας Περσικής νίκης στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ολόκληρο το βιβλίο “What If?” πραγματεύεται στιγμές όπου η ιστορία θα μπορούσε κάλλιστα να είχε αλλάξει τροχιά από την αρχαιότητα (υποτιθέμενος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη μάχη του Γρανικού ποταμού), στην αναγέννηση (θρίαμβος της Ισπανικής Αρμάδας επί του Αγγλικού στόλου το 1588) μέχρι και την σύγχρονη εποχή (αποτυχία της απόβασης στη Νορμανδία). Εκτός από το αποτέλεσμα μίας μεμονωμένης μάχης είναι ενδιαφέρον να εξετάζουμε στιγμές στην ιστορία ενός λαού που καθόρισαν την πορεία της ανθρωπότητας και πώς η ροή της ιστορίας θα είχε αλλάξει αν οι πρόγονοι μας είχαν λάβει διαφορετικές αποφάσεις σε θέματα στρατηγικής ή ακόμα και οικονομικής πολιτικής. Τι θα είχε συμβεί αν οι Αθηναίοι μοιραζόταν μεταξύ τους τα κέρδη από τα μεταλλεία στο Λαύριο και δεν τα χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν τον πανίσχυρο στόλο τους? Τι θα είχε συμβεί άραγε αν ο Μέγας Ναπολέων αντί να επιτεθεί στη Ρωσία έστρεφε τον πανίσχυρο στρατό του νότια και εξαπέλυε επίθεση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία? Τι θα είχε συμβεί αν η Σοβιετική Ένωση προχωρούσε στα σχέδια της για πυρηνικοποίηση της Κούβας το 1963? Ας δούμε πρώτα τους παράγοντες που επηρεάζουν το αποτέλεσμα μιας στρατιωτικής αντιπαράθεσης.

Η ΕΚΒΑΣΗ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Το πιο συχνό σφάλμα που συνήθως κάνουμε είναι να προσπαθούμε να κρίνουμε το αποτέλεσμα ενός πολέμου μόνο από την έκβαση μίας ή και περισσοτέρων μαχών. Το αποτέλεσμα μίας μάχης κρίνεται από την ικανότητα του στρατιωτικού διοικητή να εκτιμήσει σωστά τις δυνάμεις του στρατού του σε σχέση με τον αντίπαλο στρατό, και να διατάξει σωστά τους άντρες του ώστε με επιθετικές κινήσεις ή/και αμυντικογενή παράταξη να μπορέσει να κερδίσει την μάχη. Όλες αυτές οι ενέργειες αποτελούν τον τομέα της τακτικής. Μία άλλη έννοια, αυτή της στρατηγικής είναι πολύ πιο σημαντική καθώς περιλαμβάνει περισσότερα και πιο περίπλοκα ζητήματα. Η στρατηγική πρώτα από όλα περιλαμβάνει την προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού για τον επικείμενο πόλεμο. Έπειτα περιλαμβάνει και την σωστή επιλογή του αντιπάλου καθώς και την δημιουργία συμμαχιών ώστε ο συσχετισμός δυνάμεων να μην είναι εις βάρος του ενδιαφερόμενου να αρχίσει τον πόλεμο. Εκπληκτικά βιβλία σχετικά με αυτά τα θέματα αποτελούν τα έργα του Θουκυδίδη και του Δημοσθένη. Ένα ακόμη μεγάλο κομμάτι της στρατηγικής αποτελεί η οργάνωση, η εκπαίδευση και ο εφοδιασμός του στρατού. Ο Θουκυδίδης έγραψε ότι «ένας όχλος δεν είναι περισσότερο στρατός από ότι ένας σωρός από υλικά είναι ένα σπίτι». Μεγάλη σημασία στον τομέα της στρατηγικής παίζει και η δυνατότητα επιλογής του τόπου και του χρόνου διεξαγωγής των μαχών. Σύμφωνα με τον J.F.C. Fuller στο έργο του “Η Ιδιοφυής Στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου” σε αυτούς τους δύο τομείς της στρατηγικής υπερείχε κατά πολύ ο Έλληνας στρατηλάτης και μπόρεσε να υπερισχύσει τόσο εύκολα και γρήγορα εναντίων, φαινομενικά, ισχυρότερων αντιπάλων. Το τελευταίο κομμάτι της στρατηγικής το αποτελούν τα λεγόμενα στρατηγήματα. Η λέξη στρατήγημα κατά τον Αδαμάντιο Κοραή σημαίνει «σόφισμα στρατηγού, σκοπόν έχοντος να νικήσει τους εχθρούς ή να μην νικηθεί από αυτούς». Τα στρατηγήματα αποτελούν έξυπνους τρόπους για να κερδιθεί μία μάχη ελαχιστοποιώντας το ρίσκο της αναμέτρησης. Από την αρχαιότητα ως σήμερα έχουν γραφτεί πολλά βιβλία σχετικά με την τακτική και την στρατηγική. Ορισμένοι σημαντικοί συγγραφείς στρατιωτικών εγχειριδίων είναι ο Αινείας ο Τακτικός (Πολιορκητικά), ο Πολύαινος (Στρατηγήματα), ο Κινέζος Sun Zu (Η τέχνη του Πολέμου), οι Βυζαντινοί Νικηφόρος Ουρανός (Τακτικά) και Συριανός Μάγιστρος (Ναυμαχίαι) , ο Πρώσος στρατάρχης Carl von Clausewitz με το μνημειώδες έργο του Vom Kriege (Περί του Πολέμου) και ο Γερμανός στρατάρχης Ρόμελ με το βιβλίο του Infanterie Greift an (Το Πεζικό Εφορμά).


ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Μετά την λήξη της ναυμαχίας της Σαλαμίνας και τον θρίαμβο του Ελληνικού στόλου ο Ξέρξης βρέθηκε σε δεινή θέση. Η ίδια του η ζωή κινδύνευε διότι ο στόλος που θα τον μετέφερε από την Ευρώπη πίσω στην Ασία είχε υποστεί ταπεινωτική ήττα. Η περίφημη γέφυρα του Ελλησπόντου φάνταζε ανυπεράσπιστη μπροστά σε επίθεση των Ελλήνων. Αν οι Έλληνες αποφασίζανε να καταστρέψουν τη γέφυρα τότε ο Μεγάλος Βασιλιάς θα έμενε αποκομμένος στην Ευρώπη. Ο ασιατικός στόλος απέπλευσε για τον Ελλήσποντο αμέσως μετά την ναυμαχία. Οι Έλληνες θεωρώντας επαρκείς τις δυνάμεις του βασιλιά ετοιμάστηκαν και για δεύτερη ναυμαχία καθώς υπέθεταν ότι οι Πέρσες βρίσκονται στο Φάληρο. Όταν οι Έλληνες συνειδητοποίησαν την φυγή του εχθρικού στόλου άρχισαν την καταδίωξη. Έχοντας φτάσει ως την Άνδρο και μη έχοντας δει ούτε ένα πλοίο του εχθρού, ο Ελληνικός στόλος αγκυροβόλησε στο νησί και συγκαλέστηκε πολεμικό συμβούλιο. Στο συμβούλιο ο υπερδραστήριος Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής πρότεινε τον άμεσο απόπλου για Ελλήσποντο και την καταστροφή της γέφυρας, ενώ ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης, πιστός στις οδηγίες του Λυκούργου να αφήνουν τους νικημένους να υποχωρούν για να γνωρίζουν οι αντίπαλοι τους ότι με την υποχώρηση υπάρχει σωτηρία και να μην πολεμάνε μέχρις εσχάτων, αντιπρότεινε να αφήσουν τους Πέρσες και τον Ξέρξη να υποχωρήσουν ανεμπόδιστοι καθώς αν μείνουν στην Ευρώπη θα αναγκαστούν να πολεμήσουν και θα προξενήσουν μεγάλες καταστροφές στην Ελλάδα (Ηρόδοτος, Ουρανία 108). Επικράτησε η άποψη του Ευρυβιάδη και έτσι η γέφυρα έμεινε ανέπαφη. Οι Αθηναίοι όμως θέλοντας να εκδικηθούν τον Ξέρξη για την καταστροφή της πόλης τους ήθελαν να επιχειρήσουν μόνοι τους κατά της γέφυρας. Ο Θεμιστοκλής τους απέτρεψε και στη συνέχεια για προσωπικό του όφελος προειδοποίησε τον βασιλιά για τον κίνδυνο που διέτρεχε να αποκλειστεί στην Ευρώπη και έτσι εξασφάλισε την φιλία του Ξέρξη( Πολύαινος, Στρατηγημάτων 1, Θεμιστοκλής). Ο Ξέρξης γύρισε σώος στην Περσία και οι Έλληνες εξασφάλισαν τα ανατολικά τους σύνορα για πολλά χρόνια. Οι Πέρσες δεν εισέβαλλαν ποτέ ξανά στην Ευρώπη. Αντίθετα χρησιμοποίησαν με αρκετή επιτυχία την διπλωματία τους και υποστηρίζοντας ανά περίσταση κάποια πλευρά στους Ελληνικούς εμφυλίους πολέμους κατάφεραν να αποδυναμώσουν τις πόλεις-κράτη της νοτίου Ελλάδος